Andvari - 01.01.1913, Blaðsíða 126
64
Samband Danmerkur og íslands
konungsríki. Sammála um það eru allir þeir menn,
sem af eigin rejrnd þekkja hvorttveggja, bæði kon-
ungsríki og lýðriki. Einmitt sakir þess, að Island
var lýðríki, þótt ófullkomið væri, þá vóru fyrstu
aldir íslenzka ríkisins glæsilegar. Islandi tók að
hnigna, eftir að landið varð konungsríki. Og þvi
meir, sem konungsvaldið óx á íslandi, því meir
linignaði íslendingum, er tímar liðu fram. Auð-
vitað væri eigi æskilegt, að lýðríkið forna risi upp
aftur óbreytt á íslandi. Lýðríkin fornu vóru sam-
kvæm þeim tímum, er þau vóru á. Lýðríkin nýju
eru samkvæm vorum tímum. En aðalhugmyndir
lýðríkisins eru sí og æ hinar sömu og aileiðingar
þess líkar. Sakir þess munu íslendingar skilja betur
fornöld sína, þegar ísland er orðið lýðríki að njrju.
Og það hlýtur ísland að verða, ef íslenzka ríkið á
langa framtíð fyrir höndum. í grein þessari er
engin ástæða til að fara fleiri orðum um þetta efni.
Á árunum 1262—1264 gerðu íslendingar sátt-
mála við Noregskonung og gengu konungi á hönd.
Sáttmálar þessir (»Gizurar-sáltmáIi« og »Gamli sátt-
máli«) sýna, að einasta breytingin, sem verður á
stjórnarlögun Islands, er í því fóigin. íslenzka lýð-
ríkið verður að konungsríki og konungur Norð-
maima verður einnig konungur Islendinga. Island
heldur áfram að vera sérstakl ríki eftir sem áður.
Sáttmálarnir sjálfir segja það með berum orðum:
»Halda skulum vér ok vorir arfar allan trúnað við
yðr (o: konung), meðan þér ok yðrir arfar lialda
við oss þessa sættargerð, en lausir, ef rofin verðr
af yðvarri hálfu at beztra manna yfirsýn.« Þýðing
þessa ákvæðis er ljórs og auðskilin öllum mönnum:
Ef konungur eða arfar hans rjúfa sættargerðina við