Menntamál - 01.04.1937, Blaðsíða 18

12
MENNTAMÁL.
tilraun til að bjarga öðrum gelur orðið jijóðfclaginu
miklu dýrari en þótt jjeir, sem í háska eru staddir, væru
alveg látnir eiga sig og; engar tilraunir væru gerðar til að
hjarga þeim. — Þessi dæmi sýna Ijóslega, hvihk fjar-
stæða það er að lialda jiví fram, að ójiægilegar aflciðingar
verka voi’ra á oss sjálfa séu nokkur mælikvarði á and-
lcgt cða siðferðilegt gildi jieirra. Vér hikum oft ekki við
að leggja lieilsu og jafnvel líf að veði til jiess að koma í
l'ramkvæmd hugsjónum vorum og til jiess að tilelnka oss
eða skapa andleg gildi.
Hin eðlilega afleiðing vondra verka er hlind og harð-
Jeikin, og vér finnum vel, að lnin er utan við allt hið
mannlega. Enda þótt hún sé óumflýjanleg, nær liún elcki
alltaf uiipeldislegum árangri, liún vekur ekki alltaf sið-
ferðilegt andsvar persónunnar. Einnig sést Spencer yfir
jtað, að illt verk liefir á fremjandann endurverkandi á-
hrif, sem eru oft langtum viðtækari og mikilvægari frá
siðferðilegu sjónarmiði en náttúrlegar afleiðingar jiess.
5) Og loks, livað þýðir „eðlileg afleiðing“ á siðferðis-
sviðinu? Dýrslegt og grimmdarlegt andsvar, eða andsvar,
sem lætur stjórnast af siðgæðisreglum? Bæði jiessi and-
svör eru manninum i vissum skilningi „eðlileg“. At-
hugum eitt eða tvö dæmi, sem Spencer tekur: Lygarinn
sætir „eðilegri afleiðingu“ lygi sinnar: enginn trúir eða
læzt trúa honuin lengur. Er þctla bezla leiðin til að hetra
liann? Areiðanlega ekki. Reynslan sýnir, í jiessu tilfelli og
öðrum líkum, að uppeldisráðstafanir, sem hyggðar eru á
trausti og tiltrú, gefasl miklu hetur. (Náttúrlega er ekki
ráðlegt að freista beinlínis þjófsins, gera hann t. d. að
hankagjaldkera. Tiltrúin má sjaldnast vera takmarkalaus).
En ef lygarinn eða jijófurinn finnur, að einhver treystir
honum, ber jiá trú til hans, að liann muni bæta ráð sitt,
að bann muni ekki í jietta sinn bregðast trausti jiví, sem
til Iians er borið, enda Jiótl hann hafi hrugðizt ótal sinnum
áður, Jiá er Jietta hin bezta hvalning fyrir hann að snúa