Prestafélagsritið - 01.01.1923, Side 84

Prestaféiagsritið. Kristni og þjóðlíf á íslandi. 79
Fyrir því þótti jafnan vissara að hafa allan andvara á sér,
ekki sízt er húma tók og myrkrið lagðist yfir bygð og ból,
því þá var helzt þess að vænta, að þessar kynjaverur úr dul-
arheimum tilverunnar gerðu vart við sig. Sem vörn gegn
árásum áf hálfu þessara dularvera, þótti signingin, svo sem tákn
hins heilaga kross, mjög svo gagnleg, og þá ekki síður að
hafa yfir brot úr einhverri utanaðlærðri bænarþulu eða að
endurtaka í sífellu nafn einhvers heilags manns; en tryggast
þótti þó jafnan að vera sem minst á ferð utanhúss, þegar
farið var að skyggja. Þá voru einnig tíðkaðar margvíslegar
særingar og ýmiskonar vígslur, til þess að verjast árásum
þessara óvætta, er ekki síður lögðust á málleysingja en menn.
Vatnsvíglur hafa snemma tíðkast úti hér. Er um þær talað
þegar á dögum Bjarnharðs biskups hins saxlenzka á 11. öld.
Um Þorlák helga er sagt, að hann vígði vatn og stökti yfir
Viðey mestalla, þegar músagangur ætlaði að gera mönnum
ólíft þar á eynni. Og allir vita hve vel Guðmundur góði gekk
fram í því að vígja brunna, björg og fjallaskörð, enda kemst
hindurvitnatrúin hér fyrst í algleyming um hans daga. Og þá
minkar hún ekki heldur eftir að tekið er að heita á þennan
íslenzka »hindurvitna-föður«. Með 13. öldinni er meira en
áður tekið að tíðka helgigönguv, ekki aðeins í lotningarskyni
við dýrlinga, heldur og til árferðisbóta og til að afstýra plágum,
og þóttu þær einatt gefast vel. Seinna er tekið að semja
heitbréf í sama skyni, þó helzt er kemur fram á 14. öldina,
eftir að Guðmundar-helgin hefir náð tökum á hugum manna.
Heitbréfin voru stundum stíluð til fleiri helgra manna í einu, en
oftar, að því er virðist, til Guðmundar góða eins. Til er enn
heitbréf frá árinu 1365, stílað til heil. Maríu og þeirra beggja
Þorláks og Guðmundar allra í senn, en þó svo að heitinu er
sérstaklega beint til Guðmundar. 1376 geisaði skæð drepsótt
um Norðurland. Þá er gefið út heitbréf til að afstýra plágunni
°9 því lofað að vanda líferni sitt betur en hingað til og jafn-
framt að greiða alin vaðmáls af hundraði til að gera út sendi-
nefnd í páfagarð til þess að fá Guðmund viðurkendan helgan
mann. Og þegar plágunni létti skömmu síðar, mintust menn