Prestafélagsritið - 01.01.1923, Side 97

92 ]Ón Helgason: PrestaféUgsritiB.
presta væri nú, síðan Hristinréttur Árna biskups var lögtekinn,
gildandi kirkjulög í landinu. Eg geri þó ráð fyrir, að Árni
biskup hafi kinnokað sér við að fylgja fram þessum fyrirmælum
17. kapítula Kristinréttar síns gagnvart prestum, er kvænst
höfðu áður en Kristinrétturinn var lögtekinn. Og þar sem nú
allur þorri presta hefir sennilega verið kvæntur um það leyti
og hins vegar formleg lögtekning Kristinréttarins í Hólastifti
drógst í alt að 80 ár, gegnir sízt furðu þótt þess sjái lítinn
vott, að ókvæniskröfunum hafi verið sint hér á landi. Eina
breytingin, sem af þeim leiddi var sú, að í stað lögmæts hjú-
skapar kom frilluhald. Það fór hér eins og svo oft hefir farið
um lagaboð, sem menn ekki geta réttmæt talið, að það var
ekki álitið nein synd, að fara í kring um þau eða brjóta þau.
Þegar andlegrar stéttar menn höfðu ekki hlotið náðargjöf
bindindisseminnar, sem þurfti, til þess að lifa ókvæntur, þá
var ekki um aðra leið að ræða fyrir þá en að taka sér fylgi-
konu. En það gátu þeir því fremur sem hin borgaralegu lög
alls ekki fyrirbuðu slíkt. Frá sjónarmiði landslaga var frillu-
haldið ekki annað en eins konar borgaralegt hjónaband, þar
sem oftast var til þess stofnað með formlegum samningum,
gjöfum og trúnaðarheitum í viðurvist nánustu ættingja. Að
kirkjan leit á slíka sambúð sem frillulífi, var léttvægt í saman-
burði við þá staðreynd, að hún var af ríkisins hálfu skoðuð
sem réttmætur hjúskapur. Þar við bættist svo, að fæddust
börn í slíkri frillusambúð, var prestum í lófa lagið að öðlast
fulla kvittun kirkjunnar fyrir þá synd, með því að greiða
biskupi hæfilega sekt. En sektin fyrir frillubörn presta mun
venjulega verið hafa tvö hundruð álnir. Hvorki prestar né
alþýða fundu neitt athugavert við þetta frá siðferðilegu eða
velsæmis-sjónarmiði. Aðeins þegar prestar, að hætti verald-
legra höfðingja, héldu fleiri frillur en eina í senn, vakti frillu-
sambúðin hneyksli. En hafi slíkt átt sér stað, mun það hafa
mátt til undantekninga telja. Venjulega var sambúðin fullkomin
einkvænis-sambúð og æfilöng. Þegar seinna er sagt um þá
Sveinbjörn Þórðarson í Múla, að hann hafi átt 50 frillubörn
og Þorkel Guðbjartsson í Laufási, að hann hafi átt þau 30,