Eimreiðin - 01.12.1922, Síða 119

EIMREIÐIN
RITSJÁ
375
ara fyrirrennara sinna, nema óbeinlínis. Þetta var það, sem unnið haföi
veriö í þessari grein á undan Hallgrími, og var þaÖ shaði, aö ekki var
búið aÖ plægja betur mál og form áður en þessi yfirburðasnillingur kom.
Þó að hann lyfti sér alveg furðanlega upp yfir takmarkanir síns tíma, þá
hefði þó enn betur orðið, ef jarðvegurinn hefði verið betri.
Þá snýr höf. sér að Hallgrími. Segir fyrst ævisögu hans með fáum
orðum, því að þar er ekki um auðugan garð að gresja. Lýsir svo verald-
legum kveðskap Hallgríms og telur hann að sumu leyti sérkennilegastan
af skáldskap Hallgríms, sakir þess, að í andlegu ljóðunum hefir Hall-
grímur miklu meira af fyrirmyndum og sameign. Síðan minnist hann á
andleg Ijóð Hallgríms utan Passiusálmanna, og einkum sálma hans um
dauðann. Lýsir vel, hvernig sálmurinn „Alt eins og blómstrið eina" verð-
ur þaö meistaraverk, sem hann er, nema að telja verður hæpið það sam-
band, sem höf. vill láta vera milli hans og dauða Steinunnar litlu, dóttur
skáldsms. Loks eru kaflar um biblíuljóð Hallgríms, sem höf. telur víða
mjög vel gerð, og um uppbyggileg rit Hallgríms, „Umþenking" og “Dia-
rium“, með þeirri taumlausu myndaauðlegð, seni þar er.
Svo kemur höfuðkafli bókarinnar, Passíusálmarnir. Er fyrst lýst þeirri
áherslu, sem jafnan hefir verið lögð á píningarsöguna, og sérstaklega inn-
an Iúthersku kirkjunnar, og skýrt frá þeirri mynd, sem píningarsagan fékk,
þar sem textarnir voru „harmóníseraðir", þ. e. Iesnir saman úr öllum
guðspjöllunum. Þá lýsir höf. guðsorðabókmentunum lúthersku og hvaða
stefna varð þar uppi, og kemst einkum inn á einn rithöfund og eina bók
eftir hann, sem sé Martin Moller og bók hans „Soliloquia etc.“ eða „Ein-
tal“. Þessi bók var þýdd á dönsku og íslensku og varð mjög vinsæl bók.
En því er hennar svo vandlega getið, að höf. hefir komist að þeirri nið-
urstöðu, að bók þessi sé ein aðalheimild aö Passíusálmunum. Er afar-
langur og nákvæmur samanburður gerður til þess að sýna fram á þetta,
og sýnist vera svo frá því gengið, að ekki verði á móti mælt. Þetta er
merkasti og veigamesti þáttur bókarinnar og það, sem gefur henni aðal-
gildi sitt sem vísindariti. Hefir Hallgrímur haft miklar mætur á bók þess-
ari og verið henni nákunnugur, og þó að auðvitað megi segja, að áhrifin
séu aÖ mestu ósjálfráð, þá er einnig ýmislegt, sem bendir í þá átt, að
Hallgrímur hafi beinlínis viljandi notað sitt af hverju úr „Eintali". Rýrir
þetta á engan hátt gildi Passíusálmanna, því að það var áður vitað, að
uiegnið af efni Passíusálmanna er sameiginleg eign kirkjunnar. Vers eins
og „Son guðs ertu með sanni“, „Víst ertu, Jesú, kóngur klár“, o. s. frv.
bafa ekki gildi sitt af því, að þar sé um einhverjar nýjar uppgötvanir að
r®ða, heldur hitt, hvernig skáldiö mótar hugmyndirnar í sál sinni og
meitlar þær í aflmikið og stórbrotið form.
Þá ber höf. Passíusálmana saman við ýms skyld rit hérlend og sýnir
þam á, hvort um áhrif sé að ræða. Sýmr hann fram á nokkurt samband
við Píslarprédikanir Odds biskups og Píslarsaltara síra Jóns Magnússonar
1 Laufási, en annars er ekki orð gerandi á þeim áhrifum, sem Hallgrím-
Ur hafi orðið fyrir í Passíusálmunum, svo hægt sé á það að benda.