Hugur - 01.01.1996, Blaðsíða 21

Af tvennu illu
19
hætta framfærslunni, hvort sem það gerist vegna eigin duttlunga hans
eða þess að hann kýs að fara í fangelsi fremur en að fremja einhvern
svívirðilegan verknað,22 myndi nytjastefnumaðurinn svara þannig að í
eðli sínu sé ábyrgð mannsins söm á því að bamið njóti ekki lengur
framfærslu. Hins vegar sé ábyrgð ekki sama og sök og að fram-
færandinn eigi að sjálfsögðu miklu betri málsbætur í síðara tilvikinu
en hinu fyrra.23
Annar fylgifiskur nytjastefnu er sá sem Þorsteinn Gylfason lýsir
svo:
Nytjastefnumaður hlýtur ævinlega að telja rétt að velja skásta kost-
inn af mörgum illum eða jafnvel andstyggilegum sem hann telur
nauðsynlegan til að koma í veg fyrir hið versta sem annars gerðist
við gefnar aðstæður, til að mynda einhvem ennþá viðurstyggilegri
verknað sem annar er líklegur til að gerast sekur um.24
Þorsteinn lítur á þetta sem löst á kenningunni; fyrir mér er þetta ein
höfuðprýði hennar! Að vísu má hugsa sér aðstæður þar sem allir
kostir eru jafnslæmir og ekki skiptir miklu máli hver er valinn; til
dæmis hvort maður kýs fremur að deyja í rafmagnsstól eða bergja
eiturbikar, svo fremi að gefið sé að hvort tveggja sé nákvæmlega
jafnsársaukafullt eða -laust. En yfirleitt knýr nytjastefnan okkur til að
velja skásta kostinn - enda sé krókurinn af tvennu illu skárri en keldan
- og þá að sjálfsögðu með hið eina lögmál sitt að leiðarljósi.
Það hefur verið einhver dómur á nytjastefnunni að hún hefur átt
skelegga andstæðinga en reikula eða afvegaleidda fylgismenn. Slfkir
hafa tekið höndum saman um að túlka nytjastefnuna á hinn afkára-
legasta hátt, yfirleitt með því að einblína á stundamytjar, hvað auki
hamingjuna mest hér og nú en ekki til langframa, eða þá með því að
gefa sér einhveijar mögulegar en fjarstæðukenndar afleiðingar athafna í
stað þess að huga að því hvað Hklegast sé að gerist í reynd. Þannig
myndu margir túlka nytjastefnuna svo að hún gyldi samkvæði við
gjörðum söguhetjanna í öllum fjórum klípusögum okkar. Veri enginn
22 Sjá „Siðfræði nútímans", bls. 194-95.
23 Um muninn á sök og ábyrgð, sjá m.a. ritgerð mína, „Social Freedom
and the Test of Moral Responsibility", Ethics, 103 (1992).
24 „Að gera og að vera eða Skyldu stjómmál hljóta að vera siðlaus?“,
Hugur, 6 (1993-94), bls. 76. Ritgerð þessi var upphaflega flutt sem
opinber fyrirlestur árið 1977.