Hugur - 01.01.1997, Blaðsíða 74

72
Stefán Erlendsson
HUGUR
siði“ (eða óbreytt ástand) sem getur ekki lengur þjónað sem grund-
völlur skynsamlegs samkomulags. Að svo miklu leyti sem við reynum
að endurvekja bakgrunnssamkomulag innan lífheimsins sem hefur
rofnað, er engin önnur leið fær en taka upp siðferðilegar rökræður á
framsæmisstigi 71
(4)
Áður en ég vrk að gagnrýni á samræðusiðfræðina er ekki úr vegi að
draga saman helstu einkenni hennar og kosti. Almennt séð má líta á
siðfræði Habermas sem viðleitni til þess að styrkja stöðu Kants með
tilliti til hinnar áhrifamiklu gagnrýni Hegels á sértekningar kantískrar
siðfræði og skyldra kenninga um siðferðileg og pólitísk efni. Hegel
hafnar raunar bæði „hinni sérteknu algildishyggju um réttlæti“ og
öllum „hlutstæðum" (concrete) kenningum um réttlæti og siðferði.
„Samræðusiðfræðin tekur þessa stefnu upp eftir Hegel með það fyrir
augum að réttlæta hana á kantískum forsendum “73 Þetta verkefni er
einkum þríþætt: í fyrsta lagi tilfærir Habermas niðurstöður sálfræði
(Kohlberg og Piaget) til þess að renna stoðum undir „þversögulegt“
(transhistorical) alhæfíngarlögmál (A) sem liggur til grundvallar sið-
ferðilegri breytni hins þroskaða nútíma einstaklings.74 Það er hugsað
sem svar við gagnrýni Hegels á siðferðissálfræði Kants og þá sérstak-
lega aðskilnað skynsemi og tilfinninga sem gegnsýrir kenningu hans. í
öðru lagi gerir hann skýran greinarmun á þeim viðmiðum sem falla
undir (A) annars vegar og verðmætum og lífsgildum sem heimspeki-
leg siðfræði tekur enga afstöðu til hins vegar. Þetta er svar við þeirri
gagnrýni Hegels að hið skilyrðislausa skylduboð Kants - og (A) ef því
er að skipta - komi einungis að gagni við að skera úr um hvaða við-
mið eru gild og hver ekki, ef við vitum fyrirfram hvað það er sem
72 White er ósammála þessari niðurstöðu og reynir að færa rök fyrir hinu gagnstæða,
þ.e. að Habermas hafi ekki alveg tekist að sýna fram á nauðsyn þess að taka upp
siðferðilegar rökræður í þessum skilningi. Sjá White, The Recent Work of Jiirgen
Habermas, s. 54-55, 57. Benhabib heldur því einnig fram að Habermas hafi ekki
tekist að leysa það sem hann kallar „ákvörðunarvandamálið" í samræðusiðfræði.
Hún bendir á að einhvers konar „ákvörðun um yfirvcgun" verði að koma til ef
rökræðureglurnar eiga að vera bindandi í strangasta skilningi. Sjá Benhabib,
Critique, Norm and Utopia, s. 309-327.
73 „Morality and Ethical Life,“ s. 197.
74 Sjá „Was macht eine Lebensform „rational“?“ s. 40,44.