Hugur - 01.01.1997, Qupperneq 92

90
Halldór Gudjónsson
HUGUR
sanngirni', þingmenn í upphafsstöðunni eru sanngjamir og leita
sanngirni í samningi þeim sem þeir gera um grunnatriði samfélags
síns, en niðurstaðan er einmitt það sem ég kallaði kennisetningar
Rawls eða að minnsta kosti drjúgur hluti þeirra.
Greinilegt er að bæði upphafsstaðan og velskipað samfélag em
hugsmíðar einar og ekki neinn raunvemleiki og því ljóst að samning-
urinn sem hugsaður er upp úr og útfrá þessu tvennu hefur ekkert það
sem við getum kallað gildi fyrir okkur. Kennisetningarnar gilda
þannig ekki fyrir okkur, að minnsta kosti ekki á þeim gmnni að í upp-
hafsstöðunni hafi verið gerður samningur. Rawls ætlast heldur alls
ekki til neins slíks enda er það greinilegur gmnntónn í skoðunum hans
öllum að menn séu aðeins bundnir af því sem þeir taka til sín sjálfir í
einhverjum skilningi.
Það erum við sem ræðum um réttlætið okkar á milli og setjum upp
boltaleikinn milli upphafsstöðunnar og hins velskipaða samfélags til
að horfa á og skoða í þeirri von að við þá skoðun skerpist mat okkar á
því hvað réttlæti er og hvemig réttlæti við viljum hafa með okkur.
Kenningasmíðin öll er þannig tæki til að reyna að ná samkomulagi og
samsinni með okkur um réttlætið enda varla vert að kalla nokkuð það
réttlæti sem einhverjir þokkalega velviljaðir menn í þokkalegu standi
og skapi höfnuðu eftir mikla yfirvegun. Undir kenningunni um rétt-
lætið sem sanngimi og samning liggur því dýpri kenning um það að
réttlæti sé í raun sammæli. En sammæliskenning um réttlætið virðist
svo sem við fyrsta tillit vera hinn þokkalegasti gripur þótt sammælis-
kenning um sannleikann sé það alls ekki.
Þessi einkenni sammælis á kenningu Rawls koma nokkuð
greinilega fram í A Theory ofJustice sjálfri, einkum þar sem Rawls
ræðir aðferðir sínar sérstaklega, svo sem hann gerir t.d. í seinustu
málsgrein bókarinnar. Þar talar hann þó um að skoða verði kenningu
hans eins og aðrar kenningar; þ.e. að hún sé væntanlega álitamál, þar
sem álitamálið er hvort hún sé í einhverjum skilningi sönn. í nokkmm
greinum og fyrirlestrum sem Rawls birti um 1980 og í Political
Liberalism, þar sem efni þessara greina er tekið upp aftur og gerð
fyllri skil, kemur það þó skýrast fram hver staða kenningarinnar er og
að hún höfðar fyrst og fremst til sammælis fremur en til sannleika.
Political Liberalism er í heild varnarrit fyrir kenninguna sem sett var
fram í A Theory of Justice. Rawls svarar þar ýmsri gagnrýni á