Hugur - 01.01.1997, Síða 96

94
Halldór Guðjónsson
HUGUR
meginþætti hennar inn í siðaboðskap Kants. Túlkunin tekur einkum til
upphafsstöðunnar og er með þeim hætti að þau einkenni manna, þ.e.
fáfræðinganna, sem þeir verða að hafa, eru öll skilmerkilega skilgrein-
anleg á grunni þeirra einkenna hugsunarinnar sem Kant tileinkar hinu
yfirskilvitlega sjálfi. Það má því vel líta svo á að þingheimur í upp-
hafsstöðunni sé samkoma hinna yfirskilvitlegu sjálfa. Umræðuefni
fráfræðinganna er að vísu þrengra en allt það sem hin yfirskilvitlegu
sjálf annars ræða sín á milli. Umræðuefnið sem þau einskorða sig við
hér í upphafsstöðunni er þó greinilega innan marka alls sem þau ræða
og samrýmist þeim einkennum sem Kant telur hin yfírskilvitlegu sjálf
hafa. Upphafsstaðan er þannig möguleg í þeim röklega skilningi sem
Kant sjálfur leggur í orðið „mögulegur.“ Með þessu má reyndar líta
svo á að öll kenning Rawls falli inn í kenningu Kants eða að kenning
Rawls sé raunar aðeins rökrétt útfærsla kenningar Kants á afmörkuðu
sviði mannlegrar breytni. Þetta þýðir auðvitað ekki nauðsynlega að
Kant og Rawls beri saman í einu og öllu, enda um 200 ár á milli þeirra
og þeirra staðreynda af siðferðilegum toga sem þeir hafa fyrir augum
og vilja ráða í.
Annað atriðið sem Rawls nefnir sem svip með þeim Kant er að
báðir líta á það sem ræður réttri breytni, það er lögmál réttlætisins
annars vegar og siðaboðin hins vegar, sem smíðisgripi mannsins og
skynseminnar fremur en fundna dýrgripi. Þeir hafna því sem sé báðir
að gildi og verðmæti sem réttlæti og/eða siðaboð snúast um og eiga að
varða, hafi sjálfstæða tilvist óháða sýslan og ákvörðunum mannsins.
Það má að vísu auðveldlega gera þessa staðhæfíngu Rawls um svip
með þeim Kant grunsamlega með því að benda á að Kant rekur siða-
boðin til gefins eðlis skynseminnar, hreinnar skynsemi, og að hann
fann reyndar skynsemina við mikla leit eins og menn finna dýrgripi og
því telur hann hana fyrirfram gefna, og að því leytinu til getur hún
ekki verið neinn smíðisgripur. En svona djúpt í mannssálina eða langt
aftur í rökstuðning manna fyrir gerðum og breytni eða upp eftir
hreinlætisstiga skynseminnar vill Rawls alls ekki fara heldur taka
hugtök og hugmyndir Kants miðra hlíöa og þá er það rétt að
nákvæmari atriði öll í siðfræði Kants krefjast samantektar, sýntesu og
smíða (konstrúksjónar).
Þriðja atriðið sem Rawls telur til svipmóts með þeim Kant er að
kenning Rawls spannar allt það sem Kant hefur að segja um þau efni