Búfræðingurinn - 01.01.1941, Blaðsíða 21

BÚFRÆÐINGURINN
17
2. Jarðsigsvatnið getur verið kyrrstætt et' mótstaða loftsins í jarðveg-
inum liindrar að ]>að sigi niður. Það rýmir þó fyrr eða seinna loftinu úr
jarðveginum og samlagar sig grunnvatninu. Á leið sinni gegn um jarð-
lögin verður liluti jarðsigsvatnsins að liárpipuvatni, er bætir upp þá
eyðslu, sem á ]>ví verður, bæði vegna vatnsnotkunar gróðursins og upp-
gufunarinnar.
3. Grunnvatnið er háð sömu lögmálum, sem við þekkjum hjá vatni á
yfirborði jarðar. Ef hin vatnsþéttu jarðlög, sem grunnvatnið hvílir á,
eru ftöt eða ihvolf, myndar vatnið uppistöður neðanjarðar. Grunnvatns-
yfirborðið cr þá lárétt, og getur það staðið liærra eða lægra i jarðveg-
inum og náð yfirborði hans. Þykkt jarðlagsins frá yfirborði landsins
að grunnvatnsyfirborði er kallað yrunnvatnsstaða jarðvegsins. Á liallandi
jarðlögum myndar grunnvatnið neðanjarðarlæki, líndir eða seilar, er
koma fram til yfirborðsins sem uppsprettur eða dý. Venjulega liggur
grunnvatnið djúpt í jörð í ásum og hæðum. Ef jarðlögin eru vatnsleið-
andi, kemur það fram til yfirborðsins ef vatnsleiðandi lagið nær yfirborði
í liliðum og brekkum. Stundum getur grunnvatnið komizt í gegnum
vatnsþéttu jarðlögin, niður til neðri vatnsleiðandi laga, og kemur þá fram
sem þrýstivatn. Á þenna hátt geta komið fram hvert þrýstivatnslagið
undir öðru, þar sem slciptast á föst móhella og vatnsleiðandi sand- eða
jarðlög. Þrýstivatn frá neðri jarðlögum er venjulega kalt, innilieldur
Iítið al' lífrænum efnum og smáverugróðri, cn stundum nokkuð af upp-
leystum steinefnum.
Grunnvatnið rcnnur neðanjarðar í stefnu á aðalhalla liins þétta undir-
lags, og er því þýðingarmikið atriði við ákvörðun um legu framræslu-
kerfis að fá sein ljósast yfirlit um neðanjarðarframrennsli þess, til að
ná fyrir neðanjarðarlindirnar og seilarnar í jarðlögunum og leiða vatnið
frá þeim í sem stytztu skurðakerfi út fyrir talcmörk þess lands, sem
þurrka á.
Þar sem dregur til dælda í vatnsþéttu uudirlagi, verður grunnvatnið
lcyrrstætt, súrefnissnautt og kalt. Einkenni þess á yfirborði jarðvegsins á
gróinni jörð er vatnsrot, vissar tegundir mosa og lélegur hálfgrasa-
gróður, sem útrýmir betri fóðurgrösum.
Grunnvatn, sem á upptök sín grunnt í jörð, ber oft með sér til yfir-
borðsins skaðleg efnasambönd eins og járnsýrling (FeO), fenjaloft (CH4).
Það er því af fleiri ástæðum nauðsynlegt að hafa vald á grunnvatninu
Og fjarlægja það nokkuð yfirborði jarðvegsins.
2. Uppgufun vatns úr jarðveginum.
Uppgufun vatnsins fer eftir því, hve loftrakinn er mikill i lilutföllum
við hámark þess rakamagns, er loftið getur haldið x sér, án þess liann
þéttist, sem, eins og áður er getið, er háð hitastiginu. Ef loftið er mettað
með raka, getur uppgufun vatnsins ekki átt sér stað. Með vaxandi hita-
stigi, einkum framan af sumri, eykst uppgufunin, en verður minni seinni
hluta sumars og á haustin, þegar meðalhiti sólarhringsins er minnkandi.
Vindar hafa áhrif á uppgufunina, því mcð þeiin færist liið rakafyllta
loft úr stað, við loftskiptin kemur nær jarðfletinum það loft, sem er
þurrara.
2