Búfræðingurinn - 01.01.1941, Blaðsíða 44

40
BÚFRÆÐINGURTNN
telja má að ■vatnsfall eða stöðuvatn hafi um lengri tíma i meðal-
úrkomu, og án þess að leysingavatn auki vatnsmagn þess.
Farvegur vatns, hvort heldur það er lækur, siki eða ár, er liggja
að eða renna um ræktunarlönd, engi eða tún. verður:
1) Að geta flutt hámarksvatnsmagn það burtu, er í hann rennur
frá umliverfinu, án þess það valdi tjóni á gróðri eða spjöllum á
landinu.
2) Að hafa við venjulega vatnsstöðu þá vatnsborðshæð, að
hægt sé aff leiffa til hans vatn, sem nauffsijnlegt er aff veita burln
af aðliggjandi svæffum, en sé þó ekki svo lágt, að það valdi ofþorn-
un á stærri svæðum er síðar getur leitt til landsspjalla af upp-
blæstri (sbr. i Kelduhverfi og Axarfirði og víðar hér á landi).
3) Afrennslinu í farveginum sjálfum sé svo í hóf stillt, að vatn
hans hvorki valdi landbroti eða framhurði, er breyti vatnsrennsli
hans til tjóns fyrir landið umhverfis.
4) Það er kostur, þar sem eru aðliggjandi engjalönd, að vatns-
staðan í hlutföllum við hæð aðliggjandi lands sé þannig, að hægt
sé að framkvæma vatnsupptöku til áveitu áu þess að gera þurfi sér-
stakar ráðstafanir til vatnshorðshækkunar, þó vatnsstaða farvegar-
ins sé í lágmarki sínu.
Til þess að hafa áhrif á framrennsli vatns í farvegi til bóta,
vegna framangreindra liða 1—3, getur verið nauðsynlegt að fram-
kvæma farvegsbreytingar. Getur þá verið að ræða um: 1) að breyla
lialla straumlinunnar, 2) rýmkun og dýpkun farvegarins.
1. Breyiing ú halla straumlinunnar.
Það er mjög algengt á ýmsum stöðum hér á landi, að gerð hafa
verið yfirföll í árfarvegi. Þessi yfirföll hafa verið gerð á þann
hátt, að grjótbálkur er settur þvert yfir farveginn. Slik yfirföll,
sem ekki er hægt aff opna, svo vatnsboröslinan geti haldiff cfíli-
legri vatnsborffshæff, þegar vatnsupptöku til úveitu er tokifí, ern
meff öllu óhafandi, og er ekki heimilt að byggja, valdi þau tjóni á
aðliggjandi landi.
Sjaldgæfara er, en þó þekkt, að umferðarbrýr þrengi farvegi,
svo vatnsstaða þeirra hækki. Allar slíkar hindranir minnka straum-
hraðann, og verður að gæta þess við gerð slíkra mannvirkja, að
rannsókn fari fram á því, hver áhrif það liefir á ræktunarmann-
virki og notagildi þess lands, er minnkun straumhraðans hefir
áhrif á.
Bugöur ú farvegum auka landbrotshættuna og valda því, að fram-
burður vatnsfallsins sezt fyrir og breytir sífellt straumstefnu þess
meira eða minna. Með því að rétta af straumlínu vatnsfallsins er
hægt að auka straumhraðann og minnka hættuna á, að framburð-