Ný saga - 01.01.1988, Qupperneq 14

Auður G. Magnúsdóttir
Ekki verdur annað
séð en frillubörn hafi
átt sér nokkra
framavon - og arfs -
með ýmsum ráðum.
Pað er því auösætt
að kvennafar
ástsælla söguhetja
okkar, og tíð
ástmeyjaskipti, voru
ekki „ villimennska “
ein, heldur kannski
árangursrík
baráttuaðferð, og í
mörgum tilfellum
þaulskipulögð.
Og varla hafa feður verið
þvingaðir til að láta dætur sín-
ar af hendi til að gegna frillu-
stöðu. Frillur þeirra Þórðar
og Þorgils hefðu án efa getað
notið þeirra forréttinda að
giftast, efnahagsins vegna, og
sama má segja um Valgerði á
Keldum, Þóru Eiríksdóttur
og fleiri. Margar frillur voru af
göfugum og/eða auðugum
ættum og ólíklegt er að for-
réttindunum að geta gifst hafi
verið fórnað fyrir ekki neitt.
Frillusambönd voru oft og
tíðum hrein hagsmunasam-
bönd, kaup kaups, eins og
hjónaband, samið var um
gagnkvæmar skyldur. Þeir
Þorgils skarði og Gissur
höfðu fyrir frillur dætur
Gunnars Klængssonar. Skyldi
Gunnar ekki hafa náð mikil-
vægari samböndum með
mægðum við þá tvo en hann
hefði náð með mægðum við
þá bændur sem dætrunum var
hugsanlega jafnræði að? Illugi
Gunnarsson var til dæmis í
hópi helstu foringja Norð-
lendinga á alþingi 1262 og
naut sennilega mægða. Þótt
staða frillna og óskilgetinna
barna hafi verið óörugg sam-
kvæmt ákvæðum Grdgdsar og
Jónsbókar voru margar leiðir
til að komast yfir hindranir.
Ekki verður annað séð en
frillubörn hafi átt sér nokkra
framavon — og arfs — með
ýmsum ráðum.
LOKAORÐ
Ef á heildina er litið má því
greina fjórar ástæður fyrir
frillulífi íslendinga á þjóð-
veldisöld.
I fyrsta lagi höfðu margir
ekki efni á að gifta sig, en þeir
gátu ekki heldur með góðu
móti átt margar frillur, vegna
framfærsluskyldu föður eða
föðurættar óskilgetinna
barna.
Stórhöfðingjar á borð við
Sæmund Jónsson hafa hugs-
anlega heldur ekki fundið sér
neina samboðna.
I þriðja lagi eru dæmi þess
að sjálfur Amor hafi beint
boga sínum að hjörtum sögu-
hetja eins og Jóns Loftssonar
og Ragnheiðar Þórhallsdótt-
ur.
Fjórða skýringin á fjöllyndi
höfðingja þjóðveldisaldar
virðist geta verið sú að með
frillulífi hafi mátt koma sér
upp neti bandamanna. Frillu-
lífi hafi á svipaðan hátt og
hjónaband treyst stöðu þeirra
sem að því stóðu, karlsins
annars vegar og fjölskyldu
konunnar hins vegar. Fjöl-
skyldu hennar gat verið hagur
af samböndum við sér hærra
setta og komist til nokkurra
mannvirðinga í krafti „fjöl-
skyldutengslanna“ og höfð-
ingjar þurftu á liðsstyrk að
halda á válegum tímum Sturl-
ungaaldar.
Það er því auðsætt að
kvennafar ástsælla söguhetja
okkar, og tíð ástmeyjaskipti,
voru ekki „villimennska" ein,
heldur kannski árangursrík
baráttuaðferð, og í mörgum
tilfellum þaulskipulögð. Ast-
in flutti greinilega ekki fjöll í
þá daga, heldur skynsemin. Er
kannski óhætt að taka undir
með Einari Olafi Sveinssyni,
þegar hann skrifar um Sturl-
ungaöld árið 1940:
Sýnilegt er, að sambönd
karla og kvenna hafa oft
verið heldur lausleg á
Sturlungaöld og menn
skamma stund milli
kvenna, en ef þetta er borið
saman við þá öldina sem
okkur er kunnust, þá tutt-
ugustu, hljóta þá ámælin
um 13. öldina að hjaðna
niður eins og froða.18
Tilvísanir
1. Jónsbók, 1904, bls. 69.
2 íslenskt fornbréfasafn, I, bls.
262-263.
3. íslenskt fornbréfasafn I bls,
237.
4. Jónsbók, 1904, bls. 83.
5. Grdgds, Staðarhólsbók
Kaupmannahöfn, 1879.
bls. 167.
6. Gunnar Karlsson,
„Kenningin um fornt
kvenfrelsi á Islandi“, Saga
1986, bls. 68.
7. Sturlunga saga I, 1946, bls.
242.
8. Sturlunga saga I, 1946, bls.
308.
9. Sturlunga saga 1,1946, bls.
280.
10. Olafía Einarsdóttir, „Staða
kvenna á þjóðveldisöld.
Hugleiðingar í ljósi
samfélags og
efnahagskerfis“, Saga 1984,
bls. 13.
11. Ólafía Einarsdóttir, „Staða
kvenna á þjóðveldisöld. . .
Saga 1984, bls. 13.
12. Sturlunga saga II, 1946, bls.
66.
13. Sturlunga saga II, 1946, bls.
218.
14. Biskupasögur I, 1858, bls.
284.
15. Biskupasógur I, 1858, bls.
284.
16. Biskupasögur 1,1858, bls.
286.
17. Sturlunga saga I, 1946, bls.
262.
18. Einar Ólafur Sveinsson,
Sturlungaöld, bls. 67.
12