Ný saga - 01.01.1988, Side 81

ÁST OG HJÓNABAND Á FYRRI ÖLDUM
Eftir nokkurra ára hjónaband.
sögutúlkun þeirra sagnfræð-
inga sem vísað hefur verið til
hér að framan. Mannfélags-
fræðingurinn Alan Macfar-
lane hefur í ritinu Marriage
and Love in England 1300 —
1840 haldið því fram að „ást-
in“ hafi gegnt litlu hlutverki í
að breyta ásýnd ensks samfé-
lags frá 14. öld til miðrar 19.
aldar.12 Macfarlane heldur því
fram að enskt samfélag hafi í
efnahagslegu og félagslegu til-
liti þróast í átt til borgarlífs-
menningar, kapítalískra fram-
leiðsluhátta og einstaklings-
hyggju langt á undan flestum
evrópskum ríkjum. Hann tel-
ur að sú þjóðfélagsgerð sem í
flestum löndum álfunnar er
talin hafa leyst bændasamfé-
lagið af hólmi á 18. öld hafi
þegar verið ráðandi í Englandi
um miðja 17. öld. Litlar breyt-
ingar hafi orðið á fjölskyldu-
gerðum og -stærðum í Eng-
landi undanfarnar fjórar aldir
a.m.k. og ekki verði séð að
samfélagsþróunin hafi fram
um miðja 19. öld leitt til breyt-
inga á tilfinningalífi, hvað þá
að fyrirbæri tengd því, t.d.
ástin, hafi haft áhrif á samfé-
lagsþróunina. Hann álítur að
ástin hafi hvorki stjórnað því
hvort fólk kvæntist né ráðið
makavali — ekki einu sinni á
fyrri hluta 19. aldar — heldur
hafi ákvörðun um að ganga í
hjónaband mótast af því hvort
sú ráðstöfun gæti (í almennri
merkingu) talist viðkomandi
einstaklingi hagfelld.
Máli sínu til stuðnings vísar
Macfarlane í minnisblöð
Charles Darwins. Eitt þeirra
geymir hugleiðingar Darwins
um hjónaband. Þar skráir
hann í einn dálk það sem hann
telur jákvætt við að kvænast,
en í annan kosti þess að vera
áfram ókvæntur. Kosti þess
síðarnefnda telur hann m.a. þá
að hann geti sjálfur ráðstafað
tíma sínum, geti valið sér fé-
lagsskap, þurfi ekki að sinna
ættingjum konu sinnar og
standa undir kostnaði við
börn og heimili o.fl. Meðal
þess sem hann taldi jákvætt
við að kvænast var að hann
myndi eignast börn (væri það
Guði þóknanlegt), heimili og
einhvern til að annast um það
og lífsförunaut „sem sýndi
manni áhuga (vin í ellinni) —
einhvern til að elska og leika
við — og væri í öllu falli skárri
kostur en hundur“.13
Afstaða Darwins til hjóna-
bandsins mótast einvörðungu
af því hvaða áhrif það mundi
hafa á persónulega hagi hans.
Um það viðhorf til kvenna,
sem endurspeglast í minnis-
greinunum, mætti hafa mörg
orð, þótt ekki verði farið út í
þá sálma hér. Einstaklings-
hyggja, í þeirri merkingu að
einstaklingar breyti að jafnaði
í samræmi við raunverulega
eða ímyndaða hagsmuni sína,
verður kjarninn í túlkun
Macfarlanes á ást og hjóna-
bandi í Englandi á tímabilinu
1300—1840, en um einstak-
lingshyggjuna sem áhrifavald
þjóðfélagsþróunar hefur hann
fjallað í öðru riti.14
Aðrir fræðimenn hafa dreg-
ið í efa að ást hafi ráðið miklu
við makaval alþýðufólks á 19.
Þeir sagnfrædingar
sem adhyllst hafa þá
skoðun að ást í
merkingunni
„rómantísk ást“ hafi
einkum tekið að ryðja
sér til rúms við
makaval I Vestur-
Evrópu síðustu 200
til 250 árin virðast
tengja þessa
breytingu upphafi,
iðnbyltingar,
breyttum
búsetuháttum í
kjöifarhennar og
hnignun
fjölskyldunnar sem
framieiðstueiningar.
79