Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.1994, Blaðsíða 211

Ritdómar
Þorleifur Hauksson (ritstjóri) og Þórir Óskarsson. íslensk stílfrœði. Styrktar-
sjóður Þórbergs Þórðarsonar og Margrétar Jónsdóttur, Háskóla íslands, og Mál
og menning. Reykjavík 1994. 709 bls.
Þessi bók skiptist í tvo meginhluta, og ber sá fyrri yfirskriftina: „Stflfræði og stfl-
greining“ og sá síðari: „íslensk stílsaga". Stflsögukaflinn er sýnu viðameiri, tæpar 400
síður — stflfræðikaflinn er 154 bls. Þettaerþví mikið rit, rúmar700bls. að með töldum
nafnaskrám og bókaskrám.
Þar sem hér er á ferðinni frumverk á sviði því sem kalla mætti íslenska stílfræði er
þessi tvískipting eðlileg (hvað sem um stærðarhlutföllin má segja). fslenskum lesend-
um er þörf þess að vita meira um hvað stflfræði er sem fræðigrein, og að sjálfsögðu er
eðlilegt að gefa lýsingu á íslenskum textum í ljósi þessara fræða. Hið sögulega sjónar-
mið í síðari hlutanum er í anda gamalgróinnar aðferðar í íslenskum bókmenntafræðum,
þ.e. gefið er sögulegt yfirlit og skilningurinn á hverju tímaskeiði verður til í ljósi þess
sem á undan fór og þeirra strauma sem ríkja á hverjum tíma.
Stflfræði sem fræðigrein á, líkt og margar greinar mannlegra fræða, við að stríða ýmis
grundvallarvandamál sem óleyst eru og kannski óleysanleg. Þessi vandi stflfræðinnar
er e.t.v. stærri en ýmissa annarra fræðigreina. Hvað er stílfræðilegt? er spurt og það
sem verra er, spurt er hvað stíll sé. Stflfræðin er líka á mörkum tveggja fræðigreina,
málfræði og bókmenntafræði, sem að sínu leyti eru langt frá því að vera lausar við
vandamál af þessu tæi. Mörkin milli bókmenntafræði og málfræði eru eins og mörk
í landslagi. Ekki er gott að segja hvar einn fjallgarður endar og annar tekur við, en
samt eru menn nokkuð sammála um að fjallgarðamir séu tveir. Vandi stflfræðinnar er
e.t.v. stærri en hinna systurgreinanna, því það er jafnvel spuming hvort hún er sérstakt
kennileiti. Og til em þeir sem myndu vilja halda því fram að allt sé þetta einn og sami
hluturinn og einhvers konar „stflfræði" í víðum skilningi, þ.e.a.s. fræðin um það með
hvaða hætti menn koma skilaboðum á milli sín, sé það sem sameinar málfræði og
bókmenntafræði. Þessum tilvistarvanda lýsa höfundar með skemmtilegri dæmisögu í
inngangi.
Hvað er til ráða þegar viðfangsefnið er svo óljóst sem raun ber vitni? Ráðið sem
höfundar nota er að leitast við að vekja tilfinningu lesandans með því að tala í kringum
efnið og sýna dæmi. Ef vel tekst til er lesandinn nokkm nær eftir að hafa verið kynntur
fyrir fjölbreytilegum sjónarmiðum og sagt fá kenningum hinna og þessara, án þess að
gefin séu skýr svör við brennandi grundvallarspumingum. Heildamiðurstaða mín eftir
lestur bókarinnar er að höfundar hafi náð þessum tilgangi og að mikið megi af henni
læra. Svo beitt sé stílfræðilegu orðalagi, má segja að höfundar hafi valið þann kost að
íslenskt mál 16-17 (1994-95), 209-213.© 1996 íslenska málfrœðifélagið, Reykjavík.