Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.1994, Blaðsíða 228

226
Ritfregnir
mun og aðstöðumun þótt ætlunin hafi verið að jafna slíkan mun (bls. 196-197). Þetta
sjónarmið nýtur mikils stuðnings hér á landi um þessar mundir. Aðrar raddir heyrast að
sjálfsögðu, til að mynda á mannamótum þar sem framburður er til umræðu, þess efnis
að samræmdan framburð skuli velja og kenna í skólum og nota í fjölmiðlum. Fræðsla
um hv-framburð, harðmæli og raddaðan framburð, svo að dæmi séu tekin, er þó allt
eins líkleg til að stuðla að varðveislu þessara framburðarafbrigða.
Aðalefni bókarinnar er lýsing á íslenskum framburði. Þó verður ekki hjá því kom-
ist að leggja mat á framburð enda hefur bókin málræktarhlutverk. Höfundar notast
við þrískiptingu í mati sínu, þ.e.a.s. í eðlilegan framburð, óvandaðan eða óeðlilegan
framburð (sem er merktur með ?) og loks óhæfan eða ótækan framburð (merktan með
*). Það er erfitt verkefni að meta framburðarafbrigði; hver séu tæk, hver ótæk, hver
vönduð og hver óvönduð. Ekki er von til þess að allir verði á eitt sáttir um niðurstöðuna
að öllu leyti. Höfundar fjalla um þennan vanda á bls. 69-70. Þeir segjast hafa stuðst
við rannsóknir á íslensku nútímamáli þar sem þess var kostur en einnig „við eigin
máltilfinningu, svo og viðræður við nokkra valinkunna menn og tillögur frá þeim“.
Eðli málsins samkvæmt er mat ávallt huglægt og þakkarvert að höfundar reyna ekki
að breiða yfir það með yfirskini „vísindalegrar" hlutlægni. Taka má orðin norskt og lax
sem dæmi um þann vanda sem höfundar stóðu frammi fyrir. Hver er eðlilegur fram-
burður á þessum orðum? Handbók um íslenskanframburð svarar því þannig að [norsd]
og [nosd] sé eðlilegur framburður en *[norsgd] óhæfur (bls. 223). Framburðurinn lax
[lags], sem er líklega nýjung frá síðustu áratugum, er ekki talinn óvandaður, hvað þá
ótækur (bls. 226).
í 1., 2. og 3. kafla, sem hver um sig er mjög stuttur, er m.a. fjallað um framburðar-
rannsóknir og framburðarstefnuna.
í 4. kafla, sem er hljóðfræðilegt yfirlit, eru ýmsir skemmtilegir og greinargóðir
undirkaflar um áherslu og lengd. Ekki feili ég mig reyndar alltaf við lengdartáknun
höfunda í áherslulausum atkvæðum en taka má undir þá athugasemd á bls. 45 að þörf
sé frekari rannsókna á samspili lengdar og aukaáherslu. Þá er mjög mikils virði að fá
góðan kafia um samlaganir, brottföll og skýrmæli (bls. 53-59).
5. kafli er sá lengsti. Hann nefnist Málhljóð og stafsetning. Víða er vakin athygli á því
að fleiri en eitt framburðartilbrigði er til og er viðurkennt, t.d. vatns [vahdns] eða [vahds]
eða [vas:] (bls. 86). Lýsingarhátturþátíðar af so. verpa í veikri beyginguer sagðurverpt
[verd] eða [verfd] en ekki *[verbd] eða *[verbtA] (bls. 96). Sjálfsagt geta flestir verið
sammála um matið á stjörnumerktu afbrigðunum af verpt en e.t.v. liggur ekki í augum
uppi af hverju vatns [vahdns] er eðlilegur framburður en *[verbd] ótækur. Vitaskuld er
þama sá munur á að í seinna dæminu standa saman tvö lokhljóð sem alla jafna tíðkast
ekki í íslensku nema í samsettum orðum. Samt sem áður vaknar sú spuming hver
eðlismunursé á [vahdns] og [verbd]. Ef til vill er hvorttveggjastafsetningarframburður.
Ekki veit ég hvort framburðurinn [vahdns] styðst við „ómengaða" talmálshefð.
Höfundar segja framburðinn efst ?[evsd] vart hæfan eins og spumingarmerkið sýnir
(bls. 110). Þeir vekja athygli á brottfalli önghljóða t.d. í þvottapoki [þohda-] sem ætti
„að spoma við“ (bls. 113) og þrjátíu ?[þrau:diY] sem sé alls ekki við hæfi í vönduðum
málsniðum (bls. 114).