Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2007, Blaðsíða 104

102
Ari Páll Kristinsson
framburður í hinu leikna sjónvarpseíni. Staða íslensks máls er sterkari
eftir því sem meira er framleitt af leiknu sjónvarpsefni á íslensku.
Skýr framburður í leiknu sjónvarpsefni þýðir á hinn bóginn að formið
verður þar í einhverjum skilningi vandaðra.
Milli forms og stöðu sama máls er óhjákvæmilega samspil (Daoust
1997:448, Coulmas 2005:186,195). Tungumál getur ekki fengið hvaða
stöðu sem er í tilteknu samfélagi án þess að form þess uppfylli kröfur
á borð við þá að orðaforði sé tiltækur á þeim sviðum sem staða þess
krefst og einnig má segja að málstaðall sé forsenda þess að tiltekið
tungumál verði opinbert mál. Sambandið milli stöðu og forms er
greinilega gagnvirkt, þ.e. þegar tungumál öðlast víðtækari stöðu í sam-
félaginu fjölgar aftur tækifærum sem nýta má til að hafa áhrif á
formið, s.s. með því að breiða út ritmálsstaðal, koma því í kring að
sköpuð séu ný heiti um þau hugtök í sérgreinum sem þörf er á o.s.frv.
Aukinn orðaforði styrkir svo stöðuna enn frekar. Breytingar á formi
máls geta þannig haft áhrif á það við hvaða aðstæður hægt er að nota
málið (Kaplan og Baldauf 1997:49).
2.3 Sýnileg og dulin málstefna
Málstefna er ýmist sýnileg (e. overt, explicit) eða dulin (e. covert,
implicit).
(4)a. Sýnileg málstefna
b. Dulin málstefna
Námskrár, orðabækur, leiðbeiningarrit og skráðar reglur, aðgerða-
áætlanir og fyrirmæli af ýmsu tagi eru dæmi um vettvang fyrir hinn
sýnilega hluta málstefnunnar. Nefna má lög og reglur um þýðingar á
ýmsum skjölum sem dæmi um sýnilega aðgerð sem ætlað er að jafna
innbyrðis stöðu tveggja eða fleiri tungumála í tilteknu samhengi. Ut-
gáfa opinberra reglna um stafsetningu er dæmi um sýnilega aðgerð
sem ætlað er að hafa áhrif á form tiltekins ritmáls. En áhrif á stöðu og
form máls geta þó oft verið dulin í þeim skilningi að ekki er auðvelt
að benda á tiltekinn aðila sem mælir fýrir um stöðu máls eða reynir að
hafa áhrif á form þess. Margvísleg viðhorf til máls og málnotkunar eru