Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2007, Blaðsíða 122

120
Ari Páll Kristinsson
q. Val á málbrigði til stöðlunar
Hér er átt við ferlið sem leiðir til þess að tiltekið málbrigði
verður grunnur að opinberum málstaðli í viðkomandi málsam-
félagi.29 Þar verður ein tiltekin mállýska oft fyrir valinu fremur
en aðrar skyldar. Hjá Ara Páli Kristinssyni 2006 er vikið að
dæmum um slík ferli í sænskri, íslenskri og ungverskri málsögu.
r. Auðgun máls
Ég nota orðið auðgun í þessu sambandi til að þýða hugtakið
elaboration of function sem kom fram hjá Haugen 1969 (sjá
greinasafn Haugens 1972). Auðgun máls er eftir skilgreiningu
Haugens (1972) „the procedures for making a primarily rural
language capable of meeting the needs of a national society in
a time of vast technological and literary change“ (1972:292).
Skýrasta dæmi um auðgun máls eru viðbætur við orða-
forða. Þetta atriði býður upp á ýmis áhugaverð rannsóknarefni,
t.d. að hve miklu leyti nýr orðaforði er að formi til sóttur til
annarra tungumála, mismikið aðlagaður eftir atvikum, og að
hve miklu leyti byggt er á innlendum efniviði. Það tengist m.a.
lærðri orðmyndun og málhreinsun, sbr. liði (13h) og (13i).
s. Sambúð tveggja eða fleiri málsamfélaga í sama ríki
Þetta tengist einnig lið (13b) hér á undan. í flestum löndum
heims hefur reynt á slíka sambúð mismunandi málsamfélaga
innan landamæra eins og sama ríkisins. Stundum eru tungu-
málin fleiri en svo að tölu hafi verið komið á en annars staðar
er auðveldara að hafa yfirlit yfír fjölda og stærð mismunandi
málsamfélaga. Oft gera lög og reglur greinarmun á málum sem
eiga sér langa hefð í viðkomandi landi og þeim sem eiga þar
skamma sögu. Víða hafa valdhafar gert sumum málum mark-
visst hærra undir höfði en öðrum, t.d. í Qölmiðlum, mennta-
kerfi og stjómsýslu. ísland er fremur óvenjulegt að þessu leyti
(Spolsky 2004:61) þar sem eina opinbera málið í landinu var
til skamms tíma jafnframt móðurmál nær allra íbúanna.
29 Hér er farið eftir Viker (2007) sem segir ferlið felast í að „plukke ut den variete-
ten innanfor eit spráksamfunn som skal danne grunnlaget eller rámaterialet som eit
standardsprák skal byggas opp av“ (Vikor 2007:110).