Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2007, Síða 128

126
Margrét Jónsdóttir
Sagnimar sem áður vom nefndar mynda veika þátíð með -aði; fela
fellur þó ekki í þann hóp. Eins og áður sagði em nýjar sagnir alltaf veikar
í seinni tíma máli og þær mynda nánast alltaf þátíð með -aði. Tvær
undantekningar ífá þátíðarmynduninni má þó nefna. Annars vegar er
sögnin splœsa, (ég) splæsi, splæsti. Elstu heimildir um hana í
ritmálssafni Orðabókar Háskólans em frá upphafi 20. aldar enda segir
Asgeir Blöndal Magnússon (1989:938) hana vera nútímamálssögn, sbr.
líka Kristján Ámason 1974:11-12. Einu gildir hver merkingin er,
beygingin er ávallt sú sama. Hins vegar er hrinda sem stundum beygist
veikt, hrinti.5 Ekki er ljóst hve gömul sú beyging er en Asgeir Blöndal
Magnússon (1989:373) minnist á hana án þess þó að geta aldurs.6 7
Ennífemur má geta þess að úr nútímanum em ýmis dæmi þess að sögnin
skafa sé notuð veik. Þátíðin er þá oftast skafaði en dæmi em um skafði?
Hér verður líka að geta sagnanna duga og spá. Ástæða þess að duga
breyttist í nútíð eintölu (ég dugi -> duga) gat komið til vegna áhrifa ffá
lýsingarhætti þátíðar enda var hann eins myndaður og lýsingarháttur
sagna af sömu gerð og kalla, sbr. Margréti Jónsdóttur 1992:395. Þetta
má sjá í (1):
(1) nh. lh. þát. nútíð cintölu
kalla : kallað : (ég) kalla
duga : dugað : X X = (ég) duga (í stað dugi)
Sögnin spá, upphaflega ö-sögn skv. Noreen (1923:342), breyttist enda
var röðin -áa bönnuð í fomu máli, sbr. Margréti Jónsdóttur 1987:74 o.v.
5 í Beygingarlýsingu íslensks nútímamáls (www.amastofnun.is) segir að í þátíð sé
sögnin bæði sterk og veik.
6 í ritmálssafni Orðabókar Háskólans (www.amastofnun.is) em engin dæmi um
þátíðina hrinti. I textasafninu em þau hins vegar fjölmörg og öll ffá síðasta þriðjungi
tuttugustu aldar.
7 Um þetta má lesa á slóðinni http://vinnugledi.blogspot.com/; skoðað 25. janúar
2008. Þar segir (í tilvitnuninni hefur engu verið breytt):
Nú þegar allt er á kafi í snjó (reyndar aðeins farinn að bráðna) er sögnin skafa
notuð óspart og í mín eyru hafa borist 3 beygingarmyndir sagnarinnar skafaði
(oftast) skafði (sjaldnar) og skóf (nánast aldrei). Skv. beygingarlysingunni beyg'
ist sögnin sterkt...Nú er spurt hefur hin veika beyging borist ykkur til eyma?
Tekið skal fram að engin dæmi hafa fundist um nútíðina skafi.