Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2007, Page 179

Ritdómar
177
eða úr þolfalli í þágufall (mér vantar). Síðamefnda breytingin er almennt talin fremur
ung en þó er ljóst að hennar var farið að gæta nokkuð á 19. öld, þ.e.a.s. fyrir tíma
vesturferðanna, og hin fyrrtalda á sér enn lengri sögu (sbr. Halldór Halldórsson
1982:166 o.áfr.; Jóhannes Gísli Jónsson og Þórhallur Eyþórsson 2003:8-9). Það má
því búast við að þær komi báðar fram í vesturíslensku og þróun þeirra þar er því for-
vitnileg til samanburðar. Ef um er að ræða kerfisbreytingar sem hefur verið hægt á
með opinbemm aðgerðum og neikvæðri afstöðu á íslandi mætti búast við að þær
hefðu gengið lengra vestanhafs þar sem aðhald er minna frá stöðluðu ritmáli og opin-
bemm stofnunum (skólum, ríkisútvarpi o.fl.).
Umfjöllun BA um ópersónulegar sagnir í vesturíslensku hefst á yfírliti um breyt-
ingar á ópersónulegum sögnum í íslensku og rannsóknir á þeim. Sambandið á milli
þessa yfirlits og þess sem síðar segir um ópersónulegar sagnir og þróun þeirra í
vesturíslensku er tæplega nógu skýrt og það hlýtur að virka mglandi á lesendur sem
ekki em þegar kunnugir viðfangsefninu, t.d. er rætt um sagnir eins og reka í yfirlitinu
þótt síðan sé ekkert íjallað um ópersónulegar sagnir af því tagi í vesturíslensku. Þar
er eingöngu skoðuð notkun ópersónulegra sagna þar sem fmmlagið vísar til lifandi
vem og er upprunalega ýmist í þolfalli eða þágufalli (mig/stelpuna langar, vantar
mér/stelpunni sýnist, fannst o.s.frv.). Birt em ýmis dæmi um setningar og
setningabrot þar sem slíkar sagnir koma íyrir og þau sýna ljóslega að þágufallshneigð-
ar gætir í vesturíslensku ekki síður en á íslandi en þau sýna einnig að þar era breyt-
'ngar á notkun sagnanna, a.m.k. sumra þeirra, meiri og margþættari en í nútíma-
'slensku. Einkum er talsverð tilhneiging til að hafa framlagið í nefnifalli, stundum
með sambeygingu sagnarinnar (þeir voru illa við úlfana (bls. 93), þœr sýnast alltaf
korna upp (bls. 96)) og stundum ekki (mamma og pabbi þótti voóa gaman (bls. 94)).
bessi tilhneiging kemur fram í sögnum hvort sem þær taka uppranalega með sér
frumlag í þolfalli eða þágufalli og BA rekur þessa þróun m.a. til áhrifa ffá ensku.
Uennar gætir ekki síst í sögnum sem eiga sér hliðstæðu í enskri sögn sem er formlega
°g merkingarlega lík þeirri íslensku og breytingin snertir ekki bara fall framlagsins
heldur hefur merking sambandanna iðulega hliðrast til líka þótt það sé ekki alltaf
raunin. Þannig hefur íslenska sögnin vanta fengið merkinguna ‘vilja í vesturíslensku
auk eldri merkingar sinnar vegna áhrifa frá ensku sögninni want og sömuleiðis hefur
uierking sagnarinnar sýnast (í samhengi eins og mér sýnist að...) litast af ensku
sögninni seem ‘virðast’. Þetta getur svo aftur hafa haft áhrif á notkun sagnanna og
setningarsamhengið. Báðar þessar sagnir era oft notaðar persónulega og í setningum
rneð sýnast hefur sjónarhomið færst til þannig að sá sem upplifír (the experiencer) er
ekki lengur framlag eins og í íslensku (mér sýnist hann vera að hlaupa) heldur sá eða
það sem athyglin beinist að (hann sýnist vera að (h)laupa, það sýndist allt öðruvisi)
líkt og 1 persónulegum setningum með sögninni virðast í íslensku. Það kemur þó
hvorki fram hvort vanta og vilja hafí beinlínis komið í stað sagna eins og vilja og
vlrðast í vesturíslensku né að hve miklu leyti þær era notaðar persónulega en einungis
eru sýnd dæmi um sýnast með nefnifallsframlagi (sbr. bls. 95-96). Um áhrif ensku
sagnarinnar want á notkun vanta segir m.a.: „The meaning of the above-mentioned
verbs [þ.e. vanta, skorta, þurfa, þarfnast og vilja] has been collapsed into the meaning