Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2007, Page 181

Ritdómar
179
lýskujöfnun hafi átt sér stað i vesturíslensku — dregið hafi úr útbreiðslu ákveðinna
framburðarafbrigða eða þau horfið en útbreiðsla annarra hafi aukist. Merki um öll
mállýskubundin ffamburðarafbrigði sem þekkt eru frá Islandi hafi mátt finna í máli
viðmælenda hennar að vestfirskum einhljóðaframburði undanskildum, enda má draga
í efa að hann hafi borist til Vesturheims þar sem fáir vesturfarar komu frá Vestfjörð-
um. Umfjöllun um mállýskujöfhun er þó afar almenn og það eina sem nefnt er sem
skýrt merki um slíka þróun er harðmæli og flámæli hjá sömu einstaklingum en BA
telur að slíkur framburður hafi ekki verið til á íslandi (bls. 107). Það fær þó tæplega
staðist því samkvæmt niðurstöðum Bjöms Guðfinnssonar (1946,1964) vom bæði flá-
mæli og harðmæli allútbreidd í Húnavatnssýslum og einkum þó í Múlasýslum þar
sem meira en helmingur málhafa var flámæltur og meirihluti fólks hafði annaðhvort
hreinan eða blandaðan harðmælisffamburð. Þessi framburðarafbrigði hljóta því að
hafa farið saman í máli einhverra einstaklinga, a.m.k. á norðanverðu Austurlandi
þaðan sem margir fluttu einmitt vestur um haf.
Auk mállýskutilbrigða sem þekkt em frá íslandi nefnir BA nokkur sérkenni í
framburði vesturislensku. Eitt þeirra er einföldun klasanna hr-, hl- og hn- með því að
fýrra hljóðið fellur brott og eftir stendur raddað r-, l- og n-, t.d. í orðunum hrœddur,
hlaupa og hnepptur. Klasinn hv- einfaldast einnig en þar er útkoman fjölbreytilegri. í
•slensku er hann ýmist borinn ffam eins og kv- eða sem eitthvert afbrigði úv-fram-
burðar (óraddað önghljóð, oft kringt eða með eftirfarandi v-i) og miðað við uppruna
vesturfaranna má ætla að á meðal þeirra hafi yh'-framburður verið ríkjandi. Orð eins
°g hvolpur er enda oftast borið fram sem volpur eða kolpur þótt einnig séu nefnd
dæmi um e.k. ókringdan úv-framburð. Annað einkenni er afkringing á ö í ýmsum orð-
Urn, t.d. vökva (> vekvd) og kjöt (> ket) sem þekkist reyndar einnig í eldri íslensku.
Loks er getið um brottfall raddaða uppgómmælta önghljóðsins, a.m.k. í ákveðnum
orðum (flugur o.fl.) þótt það haldist í öðrum (eiga, augu). Ekkert er hins vegar minnst
á samsvarandi brottfall annarra raddaðra önghljóða, t.d. v, þótt búast mætti við að það
þróaðist á líkan hátt, t.d. fellur það brott í ákveðnu umhverfi í íslensku (þúfa o.fl.).
6-2 Flámœli
Síðustu tveir kaflar bókarinnar fjalla um meginrannsóknarefni BA, útbreiðslu og ein-
kenni flámælis í máli Vestur-íslendinga. í þeim fyrri er gerð grein fyrir breytingunum
sem leiða til flámælisffamburðar, útbreiðslu flámælis á íslandi og í vesturíslensku og
Lyrri skrifum um flámæli sem byggja einkum á niðurstöðum úr rannsóknum Bjöms
Guðfinnssonar um 1940 og rannsókn Höskuldar Þráinssonar og Kristjáns Ámasonar
um 1980 (rín).
Flámælis er fyrst getið í heimildum á síðari hluta 19. aldar en ekki em traustar
heimildir um útbreiðslu þess fyrr en undir miðbik 20. aldar. Þá var þessi framburður
ullútbreiddur á þremur landsvæðum — á Suðvesturlandi, Norðvesturlandi og Austur-
landi. Fólk af öllum þessum svæðum fluttist vestur um haf á tímum vesturferðanna,
emkum ífá Austurlandi, og af því dregur BA þá ályktun að margir vesturfaranna hafí
haft flámælisframburð. Hún telur þó ekki að það hafi átt við um meirihluta þeirra og
um rök fyrir því vísar hún til fyrri skrifa (Bima Ambjömsdóttir 1987) en röksemda-