Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2007, Page 204

202
Ritdómar
Eitt af því sem greinir að þolmynd og miðmynd er að í þolmynd er til staðar gerandi
en miðmynd lýsir verknaði sem gerist af sjálfu sér (sjá t.d. Jóhönnu Barðdal og
Valériu Molnár 2003 þar sem fjallað er um tengsl þolmyndar, miðmyndar og st-
formsins í íslensku með samanburði við önnur norræn mál). í dæmunum hér að ofan
hefur miðmyndin því dæmigerða „miðmyndarmerkingu“ en ekki neina „þolmyndar-
merkingu". í (lOa) er nefnilega ekki um það að ræða að neinn gerandi hafi eyðilagt
stólinn heldur hefur hann eyðilagst af sjálfu sér. Þetta sést einnig vel á því að í ramma-
kafla á bls. 396 er talað um þessa merkingu sem „miðmyndarmerkingu", þrátt fyrir að
annars sé notað heitið „miðmynd með þolmyndarmerkingu“. Ég geri ráð fyrir því að
„þolmyndarmerking" hér eigi að vísa í þá staðreynd að frumlagið hefur orðið fyrir
þeim verknaði sem sögnin lýsir en það er ekki þar með sagt að sú merking jafngildi
„þolmyndarmerkingu" enda er þessi merking oftlega aðgreind frá þolmynd í erlend-
um fræðiritum, t.d. undir heitunum middle eða anti-causative. Það væri miklu nær að
skilgreina dæmi eins og eftirfarandi (frá Kjartani G. Ottóssyni 1986:183) sem „mið-
mynd með þolmyndarmerkingu":
(11) Hann valdist í nefndina.
Að minnsta kosti verður að gera það ef þetta dæmi á að hafa sömu merkingu og sam-
svarandi þolmyndardæmi, eins og Kjartan heldur fram. Það er hvað sem öðru líður
nokkuð ljóst að nafngifit eins og „miðmynd með þolmyndarmerkingu“ kallar á ná-
kvæma skilgreiningu á „þolmyndarmerkingu" og hana er ekki að finna hér. Með því
á ég ekki við að ekki sé að finna skýra skilgreiningu á þolmynd í bókinni, skilgrein-
ing á þolmynd er hins vegar ekki það sama og skilgreining á merkingu þolmyndar.
3.9 Setningarleg hegðun horfasagna
í undirkafla 9.4.2, sem fjallar um horfasagnir í íslensku, er því haldið fram að þær séu
frumlagslyftingarsagnir eins og hjálparsagnir eru. Þetta er þó reyndar ekki alveg rétt.
Rannsóknir á því sem mætti kalla byrjunarhorf í íslensku (e. inchoative aspect) hafa
sýnt það að sagnir sem tákna byijunarhorf geta annaðhvort verið stýrisagnir eða lyft-
ingarsagnir og einnig eru til staðar mismunandi hömlur á mismunandi lyftingar-
sögnum (sjá Jóhönnu Barðdal 2001 c). Sagnimar hejja og taka til við að krefjast þess
að frumlag þeirra sé gerandi eins og sést á eftirfarandi dæmum þar sem Hann í
(12a-b) er eðlilegt frumlag en ísinn í (13a-b) er ótækt sem frumlag, þrátt fyrir það að
is geti vel brotnað og hljóti þar af leiðandi einnig að geta byrjað að brotna.
(12) a. Hann tók til við að lesa.
b. Hann hóf að lesa.
(13) a. *ísinn tók til við að brotna.
b. *ísinn hóf að brotna.
Af ótæku dæmunum í (13a-b) er ljóst að frumlag nafnháttarsagnarinnar getur ekki
staðið sem frumlag horfasagnanna og því er ekki um lyftingamafnhætti að ræða hér.