Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2007, Síða 205

Ritdómar
203
Dæmin í (12a-b), þar sem Hann er frumlag hejja og taka til við að, sýna að þessi
sagnasambönd taka stýrinafnhætti sem fylliliði.
Öðru máli gegnir um horfasagnimar taka,fara og byrja sem greinilega em frum-
lagslyftingarsagnir:
(14) a. Honum tók að leiðast.
b. Honum fór að leiðast.
c. Honum byrjaði að leiðast.
Það sést á því að þágufallsffumlagið tilheyrir nafnháttarsögninni en ekki horfa-
sögninni. Það virðist einnig sem taka og fara hegði sér að sumu leyti öðmvísi en
byrja. Þær virðast t.d. ekki alls kostar „ánægðar“ nema með nafnháttarsögnuin sem
tákna atburð sem tekur yfir lengri tíma, eins og eftirfarandi dæmi sýna:
(15) a. *Glasið tók/fór að brotna.
b. Glasið byrjaði að brotna.
(16) a. ísinn tók/fór að brotna.
b. ísinn byrjaði að brotna.
Sá rnunur er á ís annars vegar og glösum hins vegar að glös brotna á einu augnabliki
á meðan ís getur verið lengi að brotna, t.d. á vorin með aukinni þíðu. Það er því
nokkuð ljóst að mismunandi merkingarlegar hömlur em á sögnum sem tákna byrjun-
arhorf í islensku og að sumar taka stýrinafnhætti sem fylliliði á meðan aðrar em ffum-
lagslyftingarsagnir eins og hjálparsagnir.
Nú gætu höfundar Setninga auðvitað sagt að aðeins byrja, taka og fara séu raun-
vemlegar horfasagnir í íslensku á meðan hejja og taka til við að séu það ekki, sbr.
umræðu um að klára hegði sér öðmvísi en hœtta á bls. 423, þar sem það virðist
undirskilið i umræðunni að klára sé ekki raunveruleg horfasögn þótt hún haft svipaða
merkingu og hœtta. Hvaða hegðun eða einkenni em það þá sem greina horfasagnir frá
öðmm sögnum? í fýrsta lagi hafa hejja og taka til við að horfamerkingu og í öðru lagi
hegða þær sér eins og horfasagnir að því leyti að þær taka með sér nafhhætti sem
fýlliliði eins og sýnt hefur verið hér að ofan þótt þær geti líka verið aðalsagnir, sbr.
eftirfarandi dæmi:
(17) a. Ég byrjaði á bókinni.
b. Ég tók til við bókina.
Sagnasamböndin hejja og taka til við að hegða sér sem sagt nákvæmlega eins og
byrja hvað varðar þessi þrjú einkenni. Þau greina sig eingöngu frá byrja að því leyti
að þau taka stýrinafhhætti sem fylliliði en ekki lyftingamafhhætti. Það í sjálfu sér er
ekki næg ástæða til þess að dæma þau úr leik sem horfasagnasambönd því eins og
kemur skýrt fram á bls. 418-422 er þessa hegðun líka að ftnna hjá háttarsögnum í
íslensku: kunna tekur t.d. með sér stýrinafhhátt í grunnmerkingu sinni en hegðar sér
eins og lyftingarsögn þegar hún er möguleikasögn. Það er því ekki á neinn hátt sjálf-