Uppeldi og menntun - 01.01.2011, Síða 19

Uppeldi og menntUn/icelandic JoUrnal of edUcation 20 (1) 2011 19
elSa S igr ÍÐUr JÓnSdÓtt i r
vera skýr, þ.e. hvert sé hlutverk kennara á vettvangi og hvert sé hlutverk kennara í
háskólanum.
Hvert er hlutverk skólans?
Ég var nýlega á ráðstefnu um menntamál í fyrrum Júgóslavíu þar sem fjallað var
um kennaramenntun, m.a. í tengslum við skóla fyrir alla, þar sem vísað var bæði
til kennslu seinfærra nemenda og þjóðarbrota. Þarna var við margvíslegan bráðan
vanda að etja. Spurt var til hvers skólinn væri, að hvaða marki ætti að nota hann til
þess að byggja nýtt þjóðfélag, nýja þjóðfélagsgerð. Það kom mér á óvart að þrátt fyrir
ólíkar aðstæður var þarna talað um sömu málefni og eru á dagskrá hjá okkur, jafnrétti,
lýðræði, sjálfbærni, móðurmál og menningu hvers einstaklings, en einnig þátttöku
hans í stærri menningarheimi, sem væri samt sem áður settur saman úr margvíslegri
gjörólíkri menningu. En mér fannst krafan um nýja og meitlaða hugsun vera miklu
skýrari hjá þessu fólki en hér hjá okkur og þarna varð mér ljóst hve brýn þessi krafa
væri um margslungið hlutverk skólans. Hún brann þar á öllum og hún ætti að gera
það hér líka þótt ekki sé hægt að leggja aðstæður að jöfnu. Ég tel að það eigi að spyrja
miklu skýrar um hver sé forgangsröðun okkar í skólamálum. Hvert er meginhlutverk
þessa stóra, mikla og merkilega kerfis, sem hefur verið byggt upp hér eins og raunar
um allan heim; hvað viljum við að þetta kerfi geri?
Skólinn hefur víðfeðmara hlutverk en hann hafði á síðustu öld þegar margir héldu
því fram að hann væri bara hlutlaus fræðslustofnun sem kenndi fólki að lesa, skrifa
og reikna. Ég geri ekki lítið úr þessum verkefnum en skólinn hefur að mínu mati
og samkvæmt lögum miklu víðtækara hlutverk en þetta. Grikkir lögðu áherslu á
ræktun dygða og Rómverjar lögðu rækt við málflutning, bæði að mál væri vel flutt og
hugsunin skýr og efnismikil; það gleymist stundum að tjáning var höfuðviðfangsefni
menntunar öldum saman. Lúther og Erasmus töldu báðir mikilvægt að ala börn upp
til að verða manneskjur, ekki aðeins kunnáttufólk. Það var einnig kjarninn í riti Ellenar
Key þegar hún hvatti til þess um aldamótin 1900 að 20. öldin yrði Öld barnsins, en
þannig nefndi hún bók sína.
En fræði og þekking tryggja ekki manneskjulegu hliðina. Ég hef áhyggjur af því að
langskólagengið fólk skorti lítillæti og auðmýkt sem það ætti að hafa öðrum fremur,
einkum vegna skilnings á takmörkunum fræða og þekkingar. Of oft örlar á hroka í
tali menntamanna, finnst mér. Bogi Melsteð og Guðmundur Finnbogason, sem skrif-
uðu um menntun um næstsíðustu aldamót, töldu að menntun ætti að speglast í fyrir-
myndarframkomu gagnvart öðrum og víðfeðm tæknileg þekking af ýmsu tagi tryggir
það engan veginn.
Höfum við þá ekki lagt næga áherslu á að rækta manninn?
Nei, það er þrennt sem mér finnst vanta í því sambandi. Ræktun hinnar skapandi
manneskju, tillitssemi við samborgarana og skilningur á því um hvað samfélag snýst.
Þetta ættu ekki að vera jaðarverkefni skólanna, heldur kjarni starfs þeirra, að tryggja
að þessum þáttum sé sinnt. Of mikil áhersla hefur verið lögð á tæknilega kunnáttu
á kostnað mennskunnar. Ég tel, í þessu ljósi, að við þurfum stöðugt að hugsa upp á
nýtt hvernig við undirbúum kennara undir starf sitt. Hlutverk kennarans er víðtækt