Uppeldi og menntun - 01.01.2011, Blaðsíða 92

Uppeldi og menntUn/icelandic JoUrnal of edUcation 20 (1) 201192
textagerÐ Barna, Unglinga og fUllorÐinna:
Rannsóknin beindist að orðaforða sem 80 textagerðarmenn úr fjórum aldursflokk-
um virkjuðu við gerð texta frá eigin brjósti út frá sömu myndbandskveikju. Á grund-
velli þekkingar, sem einkum er sótt í hugfræði og þroska- og málvísindi, var lagt upp
með þær megintilgátur að (a) ALDUR, (b) MIÐILL og (c) TEXTATEGUND hefðu áhrif
á hversu auðugum og fjölbreytilegum orðaforða textasmiðir beittu og hversu merk-
ingarlega þéttur texti þeirra væri.
Tölfræðileg greining gagnanna renndi stoðum undir allar megintilgáturnar. Hér á
eftir verða helstu niðurstöður dregnar saman og bornar saman við niðurstöður fyrri
greiningar á sömu gögnum (Hrafnhildur Ragnarsdóttir, 2007), niðurstöður systur-
rannsókna á orðaforða í enskum, hebreskum og sænskum textum og fleiri erlendar
rannsóknir. Í lok kaflans verður vikið að nokkrum spurningum sem vakna í framhaldi
af þessari rannsókn.
Eins og ráð var fyrir gert í tilgátum hafði ALDUR marktæk megináhrif á dreifingu
allra fylgibreytanna: þéttleika, fjölbreytileika, hlutfall nafnorða og meðallengd orða.
Þegar beitt var marghliða samanburði til að kanna hvar marktækur munur væri á milli
aldurshópa kom í ljós að með einni undantekningu (VocD) voru einu marktæku skilin
á milli fullorðinna annars vegar og allra yngri hópanna hins vegar. Stökkbreyting varð
í virkjuðum orðaforða milli unglinga og fullorðinna. Þeir síðarnefndu notuðu lang
fjölbreytilegasta orðaforðann, textar þeirra voru efnislega þéttastir og orðin að meðal-
tali lengri en í textum barna og unglinga, sem bendir til þess að þeir noti í mun ríkara
mæli sjaldgæf, sértæk, beygingarlega flókin orð. Enginn munur var hins vegar á milli
yngri hópanna þriggja nema á fjölbreytileikamælingunni (VocD), sem greindi mark-
tækan mun á orðaforða 11 ára barna og unglinga. Þó textar lengist og verði setninga-
fræðilega flóknari milli 11 ára aldurs og unglinga (sjá Hrafnhildur Ragnarsdóttir,
2007) héldust hlutfall inntaksorða og vísbendingar um notkun sértækra, sjaldgæfra
orða (orðalengd) sem sé óbreytt frá 10–11 ára til 16–17 ára aldurs, og þvert á forspár
reyndist hvergi munur á 14 og 17 ára unglingum á mælikvörðunum sem hér var beitt.
Sú bylting í þróun orðaforða sem vænst var í kjölfar þroskabreytinga og fluglæsis á
unglingsárunum lét þannig ekki á sér kræla fyrr en í hópi fullorðinna í íslenska úrtak-
inu. Í öllum hinum löndunum urðu meginskilin í málnotkun og orðræðufærni á milli
13/14 og 16/17 ára aldurs. Sú niðurstaða er í samræmi við það sem vænta má út frá
þroska og læsisstigi miðað við lengd skólagöngu. Þó ekki sé ástæða til að draga mjög
afdráttarlausar ályktanir af íslensku niðurstöðunum (sem byggðar eru á 80 manna
úrtaki) eru þær umhugsunarverðar. Eins og vikið var að í inngangi benda rannsóknir
þroska- og taugasálfræðinga til þess að öndvert við þroskabreytingar fyrstu æviár-
anna, sem segja má að öll börn gangi í gegnum, séu þroskabreytingar annars ævi-
áratugar í ríkum mæli háðar örvun og þeim viðfangsefnum sem hver og einn ungling-
ur spreytir sig á. Eitt mikilvægasta þroskaverkefni unglingsáranna er að byggja undir-
stöður þróaðs læsis. Er hugsanlegt að íslenskir skólar leggi minni áherslu en skólar í
samanburðarlöndunum á það sem þarf til að það takist, þ.e. krefjandi viðfangsefni,
gagnrýna hugsun og málnotkun eins og þá sem reynir á í flókinni textagerð? (Sjá
t.d. Hrafnhildi Ragnarsdóttur, 2007; Rúnar Sigþórsson, 2006; sbr. einnig niðurstöður
PISA-kannana undanfarin ár). Hvort sem það er tilfellið eður ei verða þessar niður-
stöður og fleiri vonandi til þess að hvetja stefnumótendur menntamála og kennara til