Uppeldi og menntun - 01.01.2011, Blaðsíða 136

Uppeldi og menntUn/icelandic JoUrnal of edUcation 20 (1) 2011136
Í HVaÐa leiKSKÓla VarSt Þú eiginlega?
sínum en rölta með stelpunum sínum. Kvenkyns leikskólakennarar hrósa klæðaburði
stelpna en skamma stráka. Strákar fá ekki að vera með í hlutverkaleik og stelpur ekki
í fótbolta. Það er stelpulykt af stelpum sem getur smitast í stráka ef þeir leiða stelpur.
Myndirnar vinna með og styrkja þá sýn sem dregin er upp. Þegar Ragnar dreymir
ofurhetjuna er hún grá, þegar Fríða hugsar um Öskubusku er hún gyllt; önnur forsíða
bókarinnar er bleik og hin blá.
Fyrst þegar ég las bókina átti ég erfitt með hana, mér fannst klisjurnar fullmargar
og sumar byggðar á meiri fordómum en þægilegt er. Ég íhugaði hvort ekki væri hætt
við að þegar bækur sem þessar eru lesnar verði þær til þess að festa staðalmyndir
enn þá meira í sessi og í raun virka öfugt við það sem ætlað er. Má í því sambandi
líta til skrifa Guðnýjar Guðbjörnsdóttur (1994) um jafnréttisátaksverkefni og gildi
þeirra. Ég hugleiddi hvort bókin um Rósu og Friðrik gæti viðhaldið og stuðlað að
ranghugmyndum um hlutverk og veruleika kynjanna hjá börnum, einkum vegna
þeirrar athygli sem fullorðnir veita henni og því sem þeir jafnvel gera úr lestri hennar.
Verður tilurð hennar og lestur með börnum til þess að vinna gegn settum jafnréttis-
markmiðum? Ástæða vangaveltna minna eru þær klisjur sem ég nefndi hér að framan
og einkenna bókina. Bókin á að spegla raunveruleika barna er sagt en mér er það til
efs. Líklega má fremur segja að hún dragi upp ýkta mynd en raunsanna af degi í lífi
stelpna og stráka. Hins vegar efast ég ekki um að bókin speglar ákveðna ímynd sem
gefin er af lífi barna, t.d. í kvikmyndum og í ýmsum fjöldaframleiddum bókum sem
tengjast Hollywoodvæðingu bernskunnar. Ímynd sem hefur sterk áhrif á börn og hug-
myndir þeirra um umheiminn.
Ég heimsótti leikskóla og fékk að lesa bókina fyrir nokkur fimm ára börn. Ég stopp-
aði reglulega og ræddi við börnin um valda hluta. Ræddi liti, útlit, morgunkorn, að
vera sterkur og fljótur, húsverk, vettvangsferðir og fleira. Ég átti erfitt, mér fannst eins
og ég væri að draga athygli barnanna að raunveruleika sem ekki væri þeirra og jafnvel
að gefa í skyn að hann væri réttur. Tilfinningin minnti mig á það þegar ég las söguna
um Fúsa froskagleypi eftir Ole Lund Kirkegaard (1985), um slánann með sígarettuna
hangandi úr munnvikinu og ofbeldið skefjalaust, fyrir leikskólabörn. Sögu sem ég
hafði lesið með ánægju fyrir mín eigin börn gat ég varla lesið í leikskóla án ritskoðunar
og pólitískrar rétthugsunar tíu árum seinna. Ég fann að sama tilhneiging greip mig,
ég vildi skauta yfir ákveðin atriði í textanum. Vildi fletta sumu hratt, ekkert að rýna
of mikið í myndir.
Eftir lesturinn velti ég bókinni mikið fyrir mér, sérstaklega vegna þeirra tilfinninga
sem hún kallaði fram. Ég las kennsluleiðbeiningar Lundarsels og pældi áfram. Leitaði
í fræðin þar sem fjallað er um afbyggingu texta og um kynjaðan texta. Ég rifjaði upp
hugmyndir Freire um að til að geta breytt hlutum verðum við að geta orðað þá, það sé
fyrsta skrefið. Er það viðfangsefni bókarinnar: Að orða það sem ekki er sagt eða enginn
vill segja en liggur samt í augum upp? Ég las MacNaughton (2005) þar sem fjallað
er um mótun kyns í gegnum orðræðuna um rétt barna til að vera ekki ákveðið kyn.
Ég velti fyrir mér valdinu sem felst í orðræðunni. Hvers vegna er strákasagan með
inngangi ráðherra? Á ég að lesa eitthvað út úr því? Er ég að oftúlka? Ég hugsaði um
tengsl paródíunnar og ádeilunnar og mörkin þar á milli. Er í bókinni farið yfir þessi
mörk eða er ég að fara yfir mörkin?