Uppeldi og menntun - 01.01.2011, Blaðsíða 18

Uppeldi og menntUn/icelandic JoUrnal of edUcation 20 (1) 201118
„SamfÉlagiÐ VerÐUr aÐ gera Upp ViÐ Sig til HVerS SKÓli er“
Skólamenning
Að hverju eiga skólar að beina kröftum sínum?
Ég tel að allir skólar á öllum stigum, leikskólar, grunnskólar, framhaldsskólar og
ekki síst háskólar, eigi að móta sína eigin menningu; menningu í ljósi þess hvernig
þeir skilja og uppfylla ólík hlutverk sín. Ég hef talsverðar áhyggjur af því að nem-
endur í íslenskum skólum séu ekki nægilega uppteknir af lærdóms- og menntunar-
menningu. Það á ekki síst við á háskólastiginu. Þetta verkefni er í höndum kennara
og nemenda sameiginlega, en undir forystu kennarans. Ég hef kennt í mörg ár og
stundum haft nemendur sem sóttu hjá mér tíma án þess að finnast þeir vera þátt-
takendur í menntunarferli. Mat þeirra á kennslunni byggðist þá aðeins á því hvort
þeir teldu sig græða á tímunum hjá mér með tilliti til þess hvort þeir stæðu sig betur
á prófi. Því bað ég þá í allri vinsemd að koma ekki í tíma ef þeir gætu nýtt tíma sinn
betur heima eða á safni. En jafnframt var mér ætíð ofarlega í huga að leitast við að gera
tímana lærdómsríka; skapa þar akademíska menningu. Ég er ekki viss um að mér hafi
oft tekist það, heldur litið of mikið á nemendur mína sem nema en ekki samstarfs-
fólk, þótt þetta væri harðduglegt, kraftmikið fullorðið fólk; en stundum tókst þetta
og ég á margar góðar minningar um samstarf við nemendur mína. Ég tel það sérstakt
viðfangsefni Menntavísindasviðs að rækta menntunarmenningu svo allir nemendur
þar geti síðan skapað hana á sínum vinnustað, ekki síst verðandi kennarar. Í þessu
sambandi hef ég haft svolitlar áhyggjur af fjarkennslunni; það er hvort þar sé hægt að
skapa þessa lærdómsmenningu. Samstarfsfólk mitt, talsmenn fjarkennslu, telur hana
þvert á móti einmitt vera einkar vel til þess fallna að skapa agaðan samræðuvettvang
sem taki hinum fram þegar vel tekst til, og hugsanlega sé engin leið betri til að móta
góðan fagmann en þegar nemandi er í vel skipulögðu fjarnámi á mögulegum fram-
tíðarvinnustað sínum.
Meginmarkmið menntunar
Hvaða spurningar telur þú að skipti mestu máli þegar rætt er um menntun kennara?
Mér finnst öllu skipta í sambandi við menntun að kennarar leggi mikla vinnu í að
velta fyrir sér hvert sé meginmarkmið hennar. Þetta ætti líka að vera kjarni kennara-
menntunar. Það er alvarlegt ef kennarar hafa ekki skýra hugmynd um það um hvað
menntun snýst, þótt þeir kunni ágætlega sitt fag. Ég tek mjög alvarlega hlutverka-
greinar laga um leik-, grunn- og framhaldsskóla; öll útfærsla á skólastarfi verður að
taka mið af þeim. Sumir vinnustaðir krefjast hugsjóna, aðrir síður. Ég tel að allir sem
vinna að uppeldis- og menntamálum þurfi að hafa hugsjón eða löngun til þess að
vinna að menntun. Og hugsjónaeldinum halda þeir lifandi á vettvangi með skýrri sýn
á menntun og í skapandi starfsumhverfi. Fagmennskan byggist síðan á samblandi
hugsjóna, þekkingar og dómgreindar; það gengur ekki í uppeldisstarfi að vinna vél-
rænt, hver og einn verður að skilja hvaða hugmyndir liggja til grundvallar og geta út-
fært þær eftir sínu höfði. Starfsmenntun verður að vera í nánum tengslum við væntan-
legan starfsvettvang, ekki til þess að þar fari fram starfsþjálfun heldur til að nemendur
skilji þau verkefni sem þeir þurfa síðar að glíma við. En þá verður verkaskiptingin að