Uppeldi og menntun - 01.01.2011, Blaðsíða 76

Uppeldi og menntUn/icelandic JoUrnal of edUcation 20 (1) 201176
textagerÐ Barna, Unglinga og fUllorÐinna:
trúverðugt og sannfærandi og ná fram tilætluðum áhrifum. Öll þjálfun og almenn
þekking á umfjöllunarefninu nýtist höfundi við textagerð (sjá m.a. Nippold, 2010) og
í tungumálið sækir hann verkfærin til að tjá skýrt og skilmerkilega það sem honum
liggur á hjarta.
Flestir geta verið sammála um að orðaforði gegni lykilhlutverki í textagerð. Í þeirri
rannsókn sem hér er lýst er hann í brennidepli og gengið út frá því að gæði texta og
framfarir frá einu aldursskeiði til annars birtist ekki hvað síst í því hversu nákvæmum,
fjölbreytilegum og auðugum orðaforða textahöfundar beita. Til að prófa þessa tilgátu
verða ýmsar hliðar orðaforðans, sem börn (11 ára), unglingar (14 og 17 ára) og full-
orðnir virkja við textagerð, greindar og bornar saman. Auk ALDURS er þess vænst
að yfirbragð texta og fjölbreytni í orðaforða ráðist af því hvort textinn er mæltur af
munni fram eða settur fram í ritmáli, enda setja þessir tveir MIÐLAR (ritmál og tal-
mál) textahöfundum afar ólíkar skorður. Loks er kannað hvort munur er á orðaforða
eftir TEXTATEGUNDUM og í því skyni bornar saman persónulegar frásagnir höf-
unda og hlutlægar álitsgerðir. Þessar textategundir gegna báðar lykilhlutverki í öllu
námi og þekkingarmiðlun en gera mismiklar vitsmunalegar og málfarslegar kröfur
sem gera má ráð fyrir að endurspeglist í orðaforðanum. Þátttakendur í rannsókninni
voru alls 80 talsins. Hver þeirra samdi fjóra texta: frásögn og álitsgerð í töluðu máli og
sömu textategundir í rituðu máli. Rannsóknargögnin voru því 320 textar sem skiptust
jafnt á milli aldursflokka, milli rit- og talmálstexta og milli textategundanna tveggja.
Hér á eftir verður dregið upp víðara samhengi rannsóknarinnar sem greinin snýst
um. Að því búnu verður fjallað stuttlega um aðferðirnar sem beitt var til að meta
orðaforðann í textunum og um frumbreyturnar ALDUR, MIÐIL og TEXTATEGUND.
mál í notkUn: ritmál og talmál
Orðaforðarannsóknin er liður í stærra verkefni, Mál í notkun – ritmál og talmál, sem hef-
ur það yfirmarkmið að auka þekkingu á þróun textagerðar með aldri og á því hvernig
íslensk börn, unglingar og fullorðnir beita móðurmálinu við gerð ólíkra textategunda
í ræðu og riti. Í áður birtum niðurstöðum úr rannsókninni hefur verið fjallað um ýms-
ar þekktar vísbendingar um textagæði og framfarir í textagerð, meðal annars lengd
textanna og hversu setningafræðilega flóknir þeir eru (Hrafnhildur Ragnarsdóttir,
2007). Niðurstöður bentu til gríðarmikilla framfara á því aldursbili sem rannsóknin
spannar. Marktækur munur var á öllum mælingum milli 11 ára hópsins annars vegar
og unglingahópanna tveggja (14 og 17 ára) hins vegar, og enn stærra framfarastökk
var milli unglinganna og fullorðinna textahöfunda. Til dæmis var meðallengd texta
(sem rannsóknir sýna að sé góð vísbending um hversu efnismikill hann er) sjö sinnum
meiri hjá fullorðnu þátttakendunum (90 setningar; 591 orð) en yngsta hópnum (13,5
setningar; 82 orð). Þvert á forspá reyndist hins vegar ekki vera munur á 8. bekkingum
í grunnskóla (14 ára) og 17 ára framhaldsskólanemum á neinni þessara vísbendinga.
Þannig var meðallengd texta sú sama hjá 14 ára (31,7 setningar; 198 orð) og 17 ára
unglingum (30,9 setningar; 200 orð) (bls. 148). Þetta kom á óvart því á þessu aldurs-
bili ættu einmitt að hafa skapast þroska- og þekkingarskilyrði fyrir framfarastökki í
málnotkun og textagerð eins og nánar verður fjallað um síðar í þessum kafla.