Andvari - 01.06.2011, Síða 61

ANDVARI
JAKOB BENEDIKTSSON
59
stíll verður ekki til nema hann sé í samhengi við málvenju samtíðar sinnar, eins
þótt hann sé í órjúfanlegum tengslum við eldri bókmenntir.
Ég þykist vita að sumir myndu kjósa einfaldari og hiklausari afstöðu í
þessum efnum, en eins og oft áður hefur komið fram í þessum þáttum, þá hef
ég enga trú á beinharðri reglufestu. Með því er ég engan veginn að mæla því
bót að alls konar ambögur séu látnar afskiptalausar, síður en svo. En menn
verða að vega og meta hvað séu málspjöll og hvað ekki. Menn geta skrifað
þrautleiðinlegan og klúðurslegan stfl þó að þar finnist hvorki nein málfræðileg
villa samkvæmt skólareglum né nokkur frávik frá lögboðinni stafsetningu.
Hinsvegar geta menn skrifað ágætlega þó að þeir kunni hvorki stafsetningu
né málfræði. Reglur eru samt þarflegar til að tryggja samræmi í bókmáli og
auðvelda skilning, en þær eru engin allsherjartrygging fyrir góðum stfl, og séu
menn hræddir við þær, geta þær orðið til bölvunar.
Ekki hefur öllum málvöndunarmönnum líkað þessi pistill eins skyn-
samlegur og hann þó er. í skólum, að minnsta kosti þeim sem ég gekk
í, var mikil áhersla lögð á „rétt“ mál og „rangt“ en síður á góðan stíl.
Arið eftir var Jakob fenginn til að flytja erindi á námskeiði í upp-
eldisfræðum við Háskóla íslands. Hann birti það síðan í Samvinnunni
undir heitinu Hugleiðingar um íslenska tungu.93 Andinn var sá hinn
sami og í útvarpsþættinum og greinin lýsir vel skoðunum Jakobs á
málrækt og málvernd. Hann nefndi tvennt sérstaklega. Annars vegar
taldi hann afar brýnt að skrifa betri bækur fyrir kennara á öllum
skólastigum og þar eigi fræðslumálastjórn og samtök kennara að vera
í fararbroddi. Hann taldi einnig brýnt að breyta viðhorfum til kennslu
í málnotkun og meðferð ritaðs máls. Jakob lagði mikla áherslu á
hófsemi í málrækt og lauk greininni á þessum orðum:
Einmitt þetta virðist mér sé kjarni málsins: að skólakennsla í íslenskri tungu
geri þessum sjónarmiðum jafnhátt undir höfði: samhenginu við eldri málstig
eins og þau birtast í bókmenntum okkar frá upphafi, og lífrænum tengslum við
samtíðarmál eins og það er talað af alþýðu manna.
Enn ein grein, sem Jakob ritaði af þessu tagi, birtist í Þjóðviljanum 17.
júní 1975 undir heitinu Málvernd og málrœkt hlið við hlið94 Þar koma
vel fram viðhorf hans til nýyrðasmíði. Hann fellst á að með breytingum
á þjóðfélaginu þurfi á nýjum orðum að halda yfir ný fyrirbrigði sem
annaðhvort séu tekin úr efnivið málsins sem fyrir er eða flutt inn.
Hérlendis hafi nýyrðastefnan ráðið ríkjum. Hann minnti á að „hrein-
tungustefnan“ sé ekki málvernd heldur það að gera ritmálið öllum vel
skiljanlegt. Hann skrifaði: