Andvari - 01.06.2011, Side 79

andvari
JÓN SIGURÐSSON OG HIÐ ÍSLENSKA ÞJÓÐVINAFÉLAG
77
og framfaramála og að þeir gætu stjórnað sér sjálfir. Mæltist hann til þess að
„málsmetandi menn“ í hverri sýslu sem skildu nytsemd þessa fyrirtækis myndu
efna til funda þar sem þeir töluðu fyrir stofnun slíkra samtaka. Hlyti málið
góðar viðtökur væri þá næsta skref að kjósa forstöðumenn er gengist fyrir sam-
skotum til almenns sjóðs er síðan einn fulltrúi fyrir hverja sýslu veitti mótttöku.
Það væri síðan hentugast að alþingismenn semdu lög og veldu forstöðumann
auk þess að gera fjárhagsáætlun til tveggja ára. Þingmenn ættu þó ekki að gera
þetta að þingmáli heldur ræða sín á milli og álykta um það á utanþingsfundum.
Þingmenn væru líklegastir til hafa traust manna og auðveldast væri að ná þeim
saman til fundar er þeir væru á þingi.11 Enginn tók þá upp merkið en greinin
sýnir að félagsstofnunin féll vel að hugmyndafræði Jóns forseta.
Jón ræddi nánar hugmyndafræðina að baki Hins íslenska þjóðvinafélags í
Andvaragrein árið 1876, sem reyndist hans síðasta langa ritsmíð.12 Þar lagði
hann áherslu á að samtök og félagsskapur væru grundvöllur framfara. Væri
stofnað félag til að „hvetja landsmenn til að sýna í verkinu að þeir hefði
það þrek og samheldni, að vera sjálfstætt þjóðfélag“ var auðsætt að stofna
yrði allsherjarfélag um land allt. Aðgangur yrði að vera sem frjálsastur
og tillagið viðráðanlegt búandi og búlausum, konum og körlum, yngri og
eldri. Ýmis félög hefðu verið stofnuð hér og þar til að stuðla að framförum
1 búskap, sjómennsku eða verslun en þau hefðu flest reynst hvikul og afla-
lítil. Mikilvægt væri að mati Jóns að stríða á móti smámunasemi, héraðakryt
°g fjórðungametingi. Er þetta forvitnilegt hjá forseta með það í huga hversu
slíkur metingur hefur litað sagnfræðiverk um þennan tíma sjálfstæðisbarátt-
unnar. En Jón hafði háleitari markmið fyrir félagið og þjóðina:
Það væri vissulega mikil og góð framför, ef það heppnaðist að vekja þá meðvitund hjá
öllum íslendingum, að þeir ætti allir einn málstað, þeir ætti allir að draga einn taum, og
sýna það, að í öllum allsherjarmálum væri sami strengur sem snerti alla, svo að ekkert
slíkt mál væri neinum íslendingi óviðkomanda, síst þegar það snertir hin almennu
réttindi lands vors eða þjóðar.13
Sumum hefur sýnst að hér væri Jón Sigurðsson að boða eins flokks kerfi á
Islandi.14 Sjálfur hefði Jón líklega talið sig vera að koma á varanlegum þjóð-
Iegum stjórnarandstöðuflokki til að hamla gegn stjórninni, konungkjörnum
þingmönnum og taglhnýtingum stjórnarinnar á þingi.15
Meginstoð landsmálastarfs Þjóðvinafélagsins áttu að vera héraðsfundir
eins og Jón hafði sjálfur lengi hvatt til í riti og ræðu. Þegar árið 1842 mælti
hann fyrir slíkum fundum þar sem fólk tæki sig saman til að tala um málefni
Sem þeim þætti mestu varða og mættu þar allir fullorðnir hafa atkvæðisrétt án
tillits til stands og stöðu.16 Slíka héraðsfundi taldi hann meira en þrjátíu árum
siðar einfaldasta og greiðasta veginn „til að veita mönnum færi á að kynna
Ser málin og taka þátt í að ræða þau, eða til að læra að þekkja, hvar koma