Andvari - 01.06.2011, Side 84

82
ÓLAFUR ÁSGEIRSSON
ANDVARI
Þjóðvinafélagið leystist úr læðingi í hita Þingvallafundarins 1873 en sam-
hliða honum var haldinn fyrsti fulltrúafundur félagsins. Þar var samþykkt að
veita Jóni Sigurðssyni árlegan fjárstyrk. Fundahöld voru tíð þá um alþingis-
tímann er félagið setti sér ný lög og stjórn var kjörin. Jón Sigurðsson varð
forseti félagsins en Halldór Kr. Friðriksson varaforseti.
Þjóðvinafélagið kom nú fram sem öflugur flokkur á landsvísu. Gísli
Brynjúlfsson, sem áður var hatrammur þjóðernissinni, en var nú orðinn
dansklundaður hatursmaður Jóns Sigurðssonar, hélt því fram í dönskum
blöðum að félagið stefndi að því að verða ríki í ríkinu. Þingvallafundurinn
1873 varð vettvangur fyrir nýja og róttæka stefnu í baráttu landsmanna fyrir
stjórnarbót. Ef til vill hefur Jóni Sigurðssyni þótt nóg um. Tveimur árum
síðar, í bréfi til Þjóðvinafélagsfulltrúa, leit Jón forseti þó um öxl og taldi fund-
inn alls ekki hafa reynst árangurslausan. Hann hefði sannarlega sýnt dönskum
stjórnvöldum eindrægni landsmanna:
Fundurinn 1873 sýndi augljóslega, að öll þjóð vor var komin á eitt mál um það, að
vér vildum ekki lengur una við annað, en að fá löggjafarvald og sjálfsforræði í vorum
málum og stjórn með lögbundinni ábyrgð. Það þykir mér einginn efi, að þetta framtak,
þessi eindrægni og skorinort auglýsti þjóðarvilji, ýtti hvað mest undir, að stjórnarmálið
fékk þau úrslit, sem það þó náði að fá.33 (21.9.1875)
Sumarið 1873 samþykkti Alþingi eigið stjórnarskrárfrumvarp (þó ekki eftir
forskrift Þingvallafundarins) en ekkert frumvarp hafði borist frá stjórninni.
Meira máli skipti varatillaga þar sem í einum lið var farið fram á að konungur
gæfi íslendingum stjórnarskrá þar sem Alþingi fengi fullt löggjafarvald í
íslenskum málum, fjárforræði og innlenda stjórn, sem bæri fulla lagalega
ábyrgð gagnvart alþingi. Fyrir dyrum lá þúsund ára afmæli Islandsbyggðar.
Tímatalsspekingar höfðu fastsett landnámsárið 874 eftir Krists burð. Islenska
þjóðin var fyrst þjóða til að fagna upphafi byggðar í nýja heiminum og vakti
það athygli um heim allan. Dönsk stjórnvöld yrðu nú undir smásjá umheimsins.
Jón Sigurðsson sá hér kærkomið tækifæri til að beiðast eins hagfelldrar niður-
stöðu af hálfu danskra yfirvalda og mögulegt væri. Eftir áralangt þref bauðst
nú stjórninni og þeim valdsmönnum sem voru hvað vinveittastir íslendingum
ennfremur tækifæri til að ganga eins langt og þeim var unnt. Niðurstaðan varð
stjórnarskráin 1874, að vísu valdboðin eins og stöðulögin 1871, og án inn-
lendrar landstjórnar, en með löggjafarvaldi og fjárforræði Alþingi til handa.
Jón Sigurðsson ræddi gjarnan um þjóðhátíðina sem „góðbita“ sem nýta
þyrfti til að fá sem hagfelldasta niðurstöðu í stjórnarbótamálinu. Þótt Jón lýsti
yfir vonbrigðum með að ekki fengist innlend stjórn með ábyrgð fyrir Alþingi
þá taldi hann stjórnarskrána „tröppu til að standa á“ í frekari réttindabaráttu
lands og þjóðar. Fyrst kom þó í hlut Þjóðvinafélagsins að halda þjóðhátíð á
Þingvöllum og í framhaldinu Þingvallafund.