Tímarit Þjóðræknisfélags Íslendinga - 01.01.1936, Síða 23

Þjóðréttarstaða Islands
Eftir Dr. Jur. Ragnar Lundborg.
Formáli
Fram að árinu 1918 greindi íslendinga og Dani mjög á, um sambandið
milli Danmerkur og íslands. Frá því á miðöldunum, þegar þessi lönd gengu
í ríkjasamband hefir ísland altaf reynt að verja sjálfstæði sitt. Sú óánægja
af íslands hálfu sem nokkuð hafði rénað 1874 óx stórum aftur í byrjun
þessarar aldar. Þó var hin íslenzka stjórnarskrárbarátta ennþá i mörg ár
dansk-íslenzkt sérmál, er enga þýðingu hafði í alþjóða stjórnmálum.
Snemma beindist athygli mín að fslandi; upphaflega af algerlega vís-
indalegum ástæður, sem áttu rót sína að rekja til hinnar sérstöku ríkisréttar-
og þjóðréttarstöðu íslands. Þegar eg ætlaði að kynna mér málið nánar,
varð mér ljóst, að nærri því engar vísindalegar bókmentir um réttarstöðu
fslands voru til. Aðeins eitt rit var til á þýzku eftir prófessor Dr. Konrad
Maurer í Munchen: “Island von seiner ersten Entdeckung bis zum Unter-
gange des Freistaats,” Munchen 1874, og réttarsögulegt rit eftir sama höfund
gefið út 20 árum áður (Die Entstehung des islándischen Staats und seiner
Verfassung, Múnchen, 1852). Bæði verkin bera vott um hina miklu þeklt-
ingu höfundarins og hina ríku ást hans á viðfangsefninu, en mjög langt er
nú síðan að þau voru rituð. Þó hafa þau — eins og líka verk Maurers “Zur
politischen Geschichte Islands” (Leipzig 1880) -—■ verið mér mikil hvatning
lil nánari rannsókna. Þó verður að nota síðastnefnt rit með varfærni.
Enda segir höfundurinn sjálfur um þetta: “Ritgerðirnar, sem teknar eru
upp í þetta bindi eru allar frá timabili, sem frá sögulegu sjónarmiði er lokið
og liggur að baki oss. Þær eru, þótt þær séu skrifaðar með rnargra ára milli-
bili, samdar á þeim árum, þegar deilurnar stóðu sem hæst, og hugsaðar og
ritaðar í baráttuhug.”
Að vísu voru til nokkur önnur rit, en aðeins á íslenzku og dönsku, fyrst
og fremst rit hins lærða íslenzka skjalavarðar og alþingisforseta, Jóns Sig-
urðssonar: “Om Islands statsretlige Forhold,” skrifað 1855, sein svar gegn
riti hins danska prófessors, .1. E. Larsens: “Om Islands hidtilsværende stats-
retlige Stilling.” Um það leyti komst stjórnarskrár baráttan í algleyming,
og Jón Sigurðsson beitti sér eftir það fyrir inálinu í ræðu og riti. Hann er
sá maður, sem á mestan þátt í því, að ísland er nú viðurkent alþjóðlega sem
sjálfstætt konungsriki. Með réttu var hann nefndur faðir fósturjarðarinnar.
Prófessor Maurer endar eftirmæli sín um hann á þessa leið:
“Eg, sem síðan árið 1856, hefi staðið í nánu sambandi við hinn látna og
á honum að þakka marga vísindalega leiðbeiningu, marga ánægjustund og
margan mikilvægan vinargreiða, harma, við fráfall hans, eitt hið göfugasta
og drenglyndasta stórmenni, sem eg hefi nokkru sinni borið gæfu til að
kynnast.”
Að þessu undanteknu var fslands aðeins mjög sjaldan getið í ritum, er
snertu þjóðrétt. Þarna lá því ónumið, vísindalegt rannsóknarsvið. Eg snéri
mér til noklcurra þektra stjórnmálamanna og reyndi á þann hátt að kynna
mér málið svo sem mögulegt var. Árið 1907 kom rit mitt, “Islands staats-
rechtliche Stellung von der Freistaatszeit bis in unsere Tage,” út í Berlín, og