Tímarit Þjóðræknisfélags Íslendinga - 01.01.1936, Blaðsíða 33

Þjóðréttarstaða íslamds
15
aftur næsta ár til yfirréttar á íslandi- “þareÖ' málið hefir ekki áður,
samkvæmt réttindum landsins, verið tekið fyrir á Alþingi.” Þau rétt-
indi, sem hér eru nefnd geta varla verið önnur en ákvarðanirnar í Giamla
Sáttmála: “Utanstefningar viljum vér aungvar hafa, utan þeir menn,
sem dæmdir verða af várum mönnum á Alþingi í hurt af landinu. ”
Málið var dæmt af íslenzka yfirréttinum en kom aldrei fyrir liæstarétt
í Kaupmannaliöfn. Hið ofannefnda svar árið 1683 sýnir það skýrt, að
það var ekki ætlun konungs að skerða hin fornu réttindi Islands.
En með tímanum breiddist þó sú skoðun meir og meir út, að Island
væri ósjálfstætt land. Þetta kom óreglu á stjórn landsins. 1 nokkrum
greinum stóð stjórnin beint undir konungi, en í öðrum undir danska
kansellíinu. Stundum nefndist ísland eitt af “ríkjum og löndum kon-
ungs” en stundum eitt af hans “evropeisku ríkjum,” stundum er það
ásamt Danmörku og Noregi nefnt hinn þriðji ríkishluti. Það kom
einnig fyrir, að það var kallað “norskur landshluti, ”' “nýlenda” og á
síðari tímum einnig ‘ ‘ hjálenda. ’ ’
Alþingi, sem fram að þessum tíma hafði ýmiskonar störf með
höndum, var afnumið árið 1800 og í stað þess, settur íslenzkur lands-
yfirréttur, er tók við því starfi, sem Alþingi hafði áður liaft.
Danmörk reyndi altaf að liafa svo miklar nytjar af íslandi sem
mögulegt var. Af völdum 'einokunarverzlunarinnar beið landið ægilegt
tjón, en þar að auki auðgaði Danmörk sig á því að draga undir sig hinar
m‘klu, íslenzku stólseignir. Ágóðinn af þessum stólseignum var áður
notaður til að launa báða biskupana og til skólahalds, en rann nú í
konungssjóð. Mikill hluti af tekjum frá Islandi var arður af konungs-
jörðum, sem allflestar voru uppliaflega eign hinna íslenzku klaustra, er
lögð voru niður þegar siðaskiftin komust á, en í rauninni tilheyrðu Is-
landi sjálfu. Afgjöldin áttu því að réttu lagi að ganga til íslenzkra
þarfa; en þegar jarðir þessar voru seldan rann andvirðið í danska ríkis-
sjóðinn, svo hvorki liöfuðstóll né vextir komu íslandi að nokkrum notum.
Við friðarsamninginn í Kiel milli Svíþjóðar og Danmerkur (1814)
varð það að samkomulagi, að Danmörk skyldi ekki þurfa að láta Island
af hendi með Noregi. Þessi ákvörðun var líka alveg ónauðsynleg, þar
sem Island var ekki norskt land. Samningurinn liafði engin áhrif á
i’éttarstöðu Islands.
Árið 1834 setti konungur á fót nýtt stjórnskipulag. Tvö ráðgefandi
stéttaþing voru sett á stofn, annað fyrir Jótland en liitt fyrir hinar
dönsku eyjar og ísland. Þetta var ákvörðun liins einvalda konungs,
°g á öðru þinginu átti Island að liafa tvo fulltrúa, sem skipaðir væru
af konungi.
Það kom brátt í ljós að þessi ráðstöfun var ekki til frambúðar. Það
leiddi af sjálfu sér, að yrði einveldið afnumið, varð að gjöra, nýjan sátt-
mála við Island, sem 1662 liafði samþykt einveldið.