Tímarit Þjóðræknisfélags Íslendinga - 01.01.1936, Side 35

Þjóðréttarstaða íslands
17
danska stjórnin vel, því við umræÖurnar um hið íslenzka fjárlagafrum-
varp 1868-69 vísaði danski dómsmálaráðherrann til þeirra loforða, sem
höfðu áður verið gefin, og benti á að samkvæmt þeim væri ekki liægt
að gera út lög, sem ákvæðu nánar stjórnskipulega stöðu Islands í ríkinu,
fyr en Islendingar sjálfir, á sérstökum fundi í landinu, hefðu haft'tæki-
færi til að láta álit sitt í ljósi. Bins og allir vissu, sagði ráðherrann,
stæði þetta í hinni konunglegu tilskipun frá 23. sept. 1848, og hin núver-
andi stjórn ætlaði sér alls ekki að brjóta í bág við liana. Þrátt fyrir það
voru þó lögin frá 1871 gefin út.
1 lögunum frá 1871 var réttarstöðu Islands lýst þannig: “Island
er óaðskiljanlegur hluti Danaveldis með sérstökum landsréttindum.”
Árið 1874 gaf konungur út valdboðna stjórnanskrá fyrir Island, og þar
með varð Island að vissu leyti þingbundið konungsríki. Með þessari
stjómarskrá lét konung’ur, sem áður liafði verið einvaldur, einveldið af
hendi að nokkru leyti, þ. e. í hinum svonefndu sérmálum Islands. Um
meðferð allra annara mála var konungur eftir sem áður réttarfarslega
einvaldur og tók ákvarðanir um þau án þess að spyrja Alþingi ráða.1)
Þar með var danska skoðunin, að Island væri óaðskiljanlegur hluti
ríkisheildarinnar með sérstökum landsréttindum, á fallanda fæti. Það
getur aðeins gengið um stundar sakir, þegar bezt lætur, að nokkrum
hluta þegnanna sé stjórnað með einveldi en hinum með þingræði innan
sömu ríkisheildar.
1 fyrstu grein stjórnarskrárinnar stendur m. a.: “1 öllum þeim
málefnum, sem samkvæmt lögum um hina stjórnarlegu stöðu Islands í
ríkinu frá 2. janúar 1871, §3, varða Island sérstaklega, hefir landið
löggjöf sína og stjórn, út af fyrir sig, á þann hátt, að löggjafarvaldið
er hjá konungi og Alþingi í sameiningu, framkvæmdarvaldið lijá kon-
ungi og dómsvaldið hjá dómendunum.” Hvorki í þessari grein eða
annarsstaðar í hinni íslenzku stjórnarskrá frá 1874 er svo um mælt, að
“ísland sé óaðskiljanlegur hluti Danaveldis. ” Astæðan fyrir því að
ísland mótmælti ekki tilvísuninni til laganna frá 1871 var sú, að það
skömmu áður hafði mótmælt gildi þeirra í öllum greinum. Hin einu
órjúfanlegu ákvæði sem, jafnt eftir sem fyrir 1874, réttarfarslega kváðu
á um samband Islands og Danmerkur, var Gamli Sáttmáli.
l)Sko5un mína á þessu, sem eg þegar 1908 hélt fram t ritinu “Islands staatsrechliche
Steliung,” hefir Einar Arnórsson, (sem annars vísar til mfn í “Réttarstaða Islands.” Reykja-
vík 1913, bls. 389) fullkomlega gengið inn á, án þess pó að nefna mig sem heimild. —
Knud Berlin, I grein sinni “Island og Danmark” í “Gads danske Magasin,” Kjöbenhavn,
1915, bls. 816, telur þa5 mikinn skaða, að lögin frá 1871 vegna erfiðra tímamóta—hjá hverj-
Uln sem sökin kann að hafa legið sögulega skoðað, skyldu koma eingöngu fram sem dönsk
lög án undangengins samnings við ísland—“lög, sem hvort heldur þau voru gefin út I heimild
e<5a heimildarleysi, virðast hafa orðið til á því vafasamari hátt, sem þau ganga fram hjá
kröfum annars hlutaðeiganda, en gjöra út um þrætuna milli íslands og hins danska ríkis-
sjóðs, og útkljá þannig mál, sem án efa snerti báða málsaðila.” Og síðar I grein sinni
skrifar Berlin, þessi ákafi talsmaður hinna dönsku krafa, að “engum I Danmörku detti í
hug að breyta ríkisréttarstöðu íslands án þess að ísland samþykki það af frjálsum vilja."
Hið sama sagði hinn danski dómsmálaráðherra árið 1869.