Tímarit Þjóðræknisfélags Íslendinga - 01.01.1936, Blaðsíða 78

60
Tímarit Þjóðrœknisfélags íslendinga
margt af þeim er einmitt þa.Ö sem
G-uðmundur kallar einkennilega
menn.
Um einkennilega menn má telja
sögurnar “Gamla li-eyið” 1915
(skrifuð 1906), beztu sögu Guð-
mundar, um gamlan bónda, sem
tekið hefir ástfóstri við heykleggj-
ann sinn, en bregður alveg háttum
sínum, þegar átvikin knýja liann til
að kjósa um það og dóttur sína;
“Afa og ömmu” 1918 (skrifuð
1901); “Geira húsmann” 1918,
sem -elskar ærnar sínar og hestinn
sinn heitar en flestir aðrir kærust-
ur ogkonur; “Marka-Berg” 1925,
sem kann markaskrár margra
sýslna og þekkir haustlömbin af
mæðrum sínum; “Báðstöfun Ríka-
Steins ’ ’ 1925; ‘ ‘ Upprisu ’ ’ 1934, um
karlinn, sem lagðist í ærsl á haust-
in, en hjarnaði við, þegar guð gaf
brennivínsflösku á fjöru hans;
“Út við flæðarmálið” 1925, um
smalann, sem svo var ýtinn við út-
beitina, að bóndi varð að beita
brögðum til að fá hann lieim undan
mannskaðaveðri.
Fle-stir liafa talið “Gamla hey-
ið” beztu sögu Guðmundar, enda
er hún snildarlega samin, galla-
laus smíði, full af sálfræðilegum
fjarvíddum og góðlátlegri glettni,
þessari glettni, sem er eitt höfuð-
einkenni og um leið liöfuðprýði
sagna Guðmundar um einkenni-
lega menn. Sjálfur telur Guð-
mundur hana þó ekki meðal þess,
sem hann hefir ritað bezt, “af því
að hún náer skemra áleiðis en sum-
ar liinar inn að hjartanu.”21)
Hann skortir með öðrum orðum
uokkuð samúð með Brandi, hann
er livorki til fullrar fyrirmyndar,
né heldur svo illa leikinn að hann
sé fullrar vorkunnar verður. Þá er
Geiri húsmaður nær skapi lians,
því Geiri fórnar sér öllum fvrir
skepnur sínar.
1 þessu má sjá þess merki, að
þótt Guðmundur dáist að ráðdeild-
armönnum eins og' Brandi, Ríka-
Steini, afa og ömmu, þá eru það í
raun og veru smælingjarnir, eink-
um þeir, sem bera sinn kross með
þolinmæði og ódrepandi þraut-
seig'ju, sem eiga ást lians, virðingu
og voiikunn í fylstum mæli. Um
þessa píslarvotta yrkir hann sín
fegurstu kvæði, eins og “Ekkjan
við ána” 1896 og skrifar sínar
beztu sög'ur. Hann rekur harð-
spora einyrkjanna og ekknanna
með mörg börn undir verndar-
vængjum sínum gegnum langt líf,
fult starfs og stríðs; hann fylgir
þeim á ferðum sínum í manndráps-
veðrum vetrarins, þegar líf barn-
anna er í veði, nema vel takist.
Hann undrast það andlega f jör, þá
dýpt fórnfýsinnar og' þá heiðríkju
hugans, sem sumum þessum tjóð-
urbundnu mönnum, og' þó einkum
konum, er gefin, og þá dáist liann
ekki síður að kjarki þeirra þegar
örlögin slá þau með ástvinamissi,
enda hefir enginn prestur samið
huggunarríkari ræður fyrir þessa
smælingja en Guðmundur hefir
gjört í “Jarðarför” 1918 og
“Rannveig' á Bakka” 1919, sem -er
önnur ekkja við ána. Aðrar sögur
af þessu tæi eru “Hetjan horfna”
1915, þar sem ungu kynslóðinni er
bent til hreysti ömmunnar, sem
gekk á skíðum, fáklædd, í 30 stiga
frosti, gegnum Jötunheima gadds
og' grimmra vætta með bagg'a á
2\)Lögrétta 23. febr. 1916.