Tímarit Þjóðræknisfélags Íslendinga - 01.01.1936, Page 79

Frá Guðmundi Friðjónssyni og sögum hans
61
baki og sakaði ekki. ‘ ‘ Tillmgalíf ’'’
1915 (skrifuð 1909), “Heiðríkja
hugans ’ ’ 1921 og' “Jólakarfan”
1934 eru um konurnar með Sig-
ynar-eðlið, sem fórna sér fyrir
sjúklingana.
Dálítið annars eðlis eru sögurn-
ai' af fólkinu, sem “verður úti” á
mannlífsins heiði; þar eru sögu-
“hetjurnar” ekld lengur hetjur,
heldur meinlausar verur, eins og
i’júpan, sem frýs í hel á gaddinum,
ef fálkinn slær hana ekki eða hinn
drápgjarni maður. Aftur eru það
helzt konur, sem hér hafa fulla
samúð skáldsins: elzta sagan er
“Sigrún” 1896; síðan koma þær
altaf öðru hvoru: “Sigurveig í
Austurhlíð” 1919, tæringarveik
stúlka, sem bíður dauðans í föður-
garði;‘ ‘ Náttmál ’ ’ 1919 , um Lilju
frá Klöpp, stúlkuna, sem er á leið
iffff í eyðimörk sölnaðra laufa og
legst til hinstu hvíldar í hellisskúta,
ffieðan eilífðin úti fyrir deplar sín-
fftn stjörnuaugum; “Alfheiður”
1921, sem unnustinn lætur fyrir
Róða; “Bergmál” 1921, um sveita-
stúlkuna, sem ann og' deyr á Yífils-
stöðum, án þess að nokkur gefi því
gaum. Vafalaust hefir reynsla
Gruðniundar sjálfs, er hann horfð-
ist í augu við dauðann á yngri ár-
urn, gjört hann óvenjunæman fyr-
lr örlögum þessara olnbogabarna
hamingjunnar.
Kæst dauða var það sárast, fyrir
Þá, sem ekki vildu, að rífa sig' upp
ffieð rótum af æskustöðvunum og
fara til Vesturheims. Það hafði
margur maðurinn orðið að gjöra á
ffppvaxtarárum Guðmundar, enda
lýsir hann tilfinningum þeirra á-
takanlega í sögunum “Andvaka
öldungsins” 1923 og “Kveðja
Svanfríðar” 1923.
1 sögum þeim, sem nú hafa verið
taldar, má ætla að Guðmundur hafi
komist alla leið “inn að hjartanu”,
enda virðist hann hér ná hæs't í list
sinni. Það er eins og þeir smíðis-
gripir hans verði fullkomnastir,
sem hann verður að leggja í afl;
liitt sem kaldliamrað er, dugir ekki.
Af sömu ástæðu lætur honum vel að
lýsa lieimilisböli, þar sem annað-
livort hjónanna eða bæði liafa
þungan kross að bera, annaðhvort
fyrir það, að illa var til stofnað
hjónabandsins í fyrstu, eða. af öðr-
um orsökum, drykkjuskap bónda
eða hranaskap, eyðslusemi kon-
unnar og ónærgæ'tni á báða bóga.
Um þetta efni var skáldsagan
“ Ólöf í Ási”, saga um meinbuga-
ást og ástlaust hjónaband, sem
vakti eigi alllitla athygli og andfið
siðferðispostula þeirrar tíðar. Um
það efni eru enn fremur “Heið-
ríkja hugans” 1921, “Ofríki end-
urminninganna ” 1921, “Hólm-
ganga” 1921 og' “Skúraskin”
1923. Góðan hlut eiga og' konurnar
í sögunni “Sundrung og' sættir”
1919 að því að setja niður ná-
grannakrit og fáþykkju þá utan og
innan heimilisins, sem af honum
leiðir. Það sem lielzt mætti finna
að þessum flokld sagna Guðmund-
ar er tilfinningasemi þeirra, sem
orðið getur of mikil á stundum.
Einkum spillir hún að mun sögu
Ólafar í Asi.
Enn eru ótaldar dýrasögur Guð-
mundar, og eru þær þó eitt af því
fyrsta sem hann bar við að rita,
vakinn til þess af dæmi þeirra
Þorgils gjallanda og Alexander
Kiellands. Komu fyrstu sögur