Tímarit Þjóðræknisfélags Íslendinga - 01.01.1936, Síða 106

88
Tímarit Þjóðrceknisfélags Islendinga
skóla, latínuskóla og háskóla, og
auk þess sem kend væru þar for-
spjallsvísindi, skyldi ekki einungis
veitt kensla í guðfræði, lækningum
og’ lögvísi, heldur ætti þar og að
kenna landbúnað, iðnfræði, verzl-
unarfræði og siglingafræði. Þetta
átti að vera einskonar allsherjar-
skóli fyrir alt land, sniðinn eftir
þörfum þjóðarinnar. ” (Alþingis-
hátíðarblað Morgvmblaðsins, bls.
10).
‘‘Þjóðskóla’’-hugmynd J ó n s
Sigurðssonar náði þó ekki fram að
ganga vegna andstöðu stjórnarinn-
ar, en bar eigi að síður þann
árangur, að komið var á fót undir-
búningsskólum fyrir embættismenn
landsins. Prestaskóli var stofnað-
ur 1847 og læknaskóli 1876, en inn-
lend læknakensla komst á 1862.
Hinsvegar var lagaskóli ekki stofn-
aður fyr en eftir að stjórnin var
orðin íslenzk, með lögum frá 4.
marz 1904, en tók þó eigi til starfa
fyr en haustið 1908, er veitt liafði
verið fó til lians.
“ Háskólahugmyndin lifði þó
altaf í kolunum,” eins og' segir í
Árbók Háskóla Islands, 1911-1912,
en frásögn hennar um tildrög
stofnunar lians er að miklu leyti
fylgt hér. Þó var málinu ekki
hreyft á ný á Alþingi fyr en 1881.
Þá flutti Benedikt sýslumaður
Sveinsson frumvarp um stofnun
liáskóla og fylgdi málinu fast
fram, bæði þá og á næstu þingum;
taldi hann hér vera að ræða “um
lífsspursmál hins íslenzka þjóð-
ernis, um þjóðarinnar eigið eg. ”
Lá háskólamálið síðan fyrir flest-
um þingum á árunum 1883-1893,
og náði tvisvar samþykt þingsins
(1883 og 1893), en var í bæði skift-
in synjað staðfestingar af kon-
ungi. Ekki fóru háskólafrumvörp-
in, sem flutt voru á þessum árurn,
þó fram á meir en það, “að sam-
eina þá embættamannaskóla, sem
til voru fyrir, prestaskólann og
læknaskólann, og bæta við laga-
kenslu.” Geta má þess jafnframt,
að í þinglok 1893 voru hafin sam-
skot til “Háskólasjóðs Islands,”
og safnaðist nokkurt fé til hans
innan lands og erlendis.
Yar nú ldjótt um málið þangað
til 1907. Þá bar Guðmundur
Björnsson, fyrverandi landlæknir,
fram þingsályktunartillögu þess
efnis, að skora á stjórnina, að láta
endurskoða lög embættismanna-
skólanna og semja frumvarp um
•stofnun háskóla, er lagt skvldi
fyrir Alþingi 1909. Samkvæmt
þeirri þingsályktun, er samþykt
hafði verið í neðri deild, fól
Hannes Haístein, þáverandi ráð-
herra, “forstöðumönnum hinna
æðri mentastofnana — Jóni Helga-
svni, forstöðumanni prestaskólans,
Lárusi H. Bjarnason, forstöðu-
manni lagaskólans, og Guðmundi
Björnssyni, forstöðumanni lækna-
skólans — að semja frumvarp til
laga um stofnun háskóla.”
Var frumvarp þeirra um há-
skólastofnun, ásamt frumvarpi um
laun háskólakennara, lagt fyrir Al-
þingi 1909, og náðu þau bæði sam-
þykt þingsins, “hið síðara alveg
óbreytt, en liið fyrnefnda með ör-
litlum breytingum,” og voru stað-
fest af konungi 30. júlí 1909. Þó
var sá hængur á, að samkvæmt á-
kvæði í háskólalögunum, skyldi
liann ekki taka til starfa fyr en fé
væri veitt til hans á fjárlögunum.
Von bráðar rættist samt fram úr