Uppeldi og menntun - 01.01.2012, Síða 56

Uppeldi og menntUn/icelandic JoUrnal of edUcation 21(1) 201256
lýðræðislegt samræðUmat
fyrir þeim fremur en að telja sig vera hlutlausan (Greene, 2000). Talin er meiri hætta á
því að matsaðili skilji ekki hagsmuni hópsins eða mistúlki þá en að hann sé hliðhollur
ákveðnu viðhorfi (House og Howe, 2000). Hagsmunaaðilar eru þeir sem best eru til
þess fallnir að ræða og ígrunda með stuðningi matsaðila. Matsaðili á ekki endilega
að taka að sér að halda á lofti hagsmunum valdaminni aðila heldur fremur að haga
matinu þannig að þeir hagsmunaaðilar eigi greiðan aðgang að samræðunni. Þannig á
lýðræðislegt samræðumat að efla vald þeirra sem minna mega sín.
Huga verður að því að allir hagsmunir starfsins hafi verið skilgreindir og að full-
trúar þeirra taki þátt í matinu. Oft eru það valdaminni hópar sem hafa ekki aðgang að
mati. Börn á leikskólaaldri hafa til dæmis ekki alltaf komið að mati menntamálaráðu-
neytisins á leikskólum. Þó svo að í aðalnámskrá leikskóla sé lögð áhersla á að börn
taki þátt í áætlanagerð og komi að ákvarðanatöku um leikskólastarfið eru börn oft sett
í umhverfi og aðstæður sem þau hafa ekkert að segja um, og taka þá fullorðnir allar
ákvarðanir fyrir þau (Graue og Walsh, 1998; Menntamálaráðuneytið, 1999; Mennta-
og menningarmálaráðuneytið, 2011). Lýðræðislegt samræðumat, þar sem gildi eru til
umræðu, er krefjandi verkefni fyrir matsaðila því ýmsar hindranir geta verið á leið-
inni þar sem hagsmunir rekast á (Greene, 2000). Því er mikilvægt að þeir sem koma
að mati gefi sér góðan tíma til að átta sig á því að eðli málsins samkvæmt er um ólíka
hagsmuni að ræða sem þurfa að vera uppi á borðinu meðan á mati stendur. Hætta er
á að hagsmunir komi ekki upp á yfirborðið og séu ekki ræddir og það gerir matið ekki
eins áreiðanlegt.
Tímaskortur getur háð þátttökumiðuðu mati, þar sem erfitt getur verið fyrir for-
eldra að mæta í rýnihóp á vinnutíma og starfsfólk leikskóla á erfitt með að taka þátt í
umræðum og mati eftir að vinnutíma þess lýkur. Einnig getur mikil starfsmannavelta
komið niður á mati. Oft eru það hinir valdameiri hagsmunaaðilar sem stjórna þeim
áherslum sem leiða matið. Hlutverk matsaðila hlýtur því að vera að jafna völd í hópn-
um, að gefa öllum orðið og hvetja þá sem eru óframfærnir til að taka þátt í umræðum.
Matsaðili þarf að geta stjórnað samræðunni í matinu þannig að raddir valdaminni
hópa heyrist. Má þar til dæmis nefna sérhæfðar aðferðir við að fá fram viðhorf barna
í mati (Clark og Moss, 2001).
Bein þátttaka hagsmunaaðila í mati getur verið tímafrek og erfið. Fulltrúar þurfa
því að gefa sér tíma og mikilvægt er að fá fram áreiðanleg gögn frá þátttakendum.
Gildi og hagnýting matsins verður því meiri sem þátttakan er virkari. Tilgangur mats
þarf að vera ljós og einnig gildi þess fyrir þá starfsemi sem metin er. Þó að þátttaka
hagsmunaaðila sé mikilvæg er jafn mikilvægt að huga vel að því hvers eðlis þátttaka
þeirra sé og einskorða hana við það sem máli skiptir.
Oft lenda matsaðilar í tímahraki og sleppa rökræðu um niðurstöður. Rökræðan er
eitt mikilvægasta skrefið í matinu og færni matsaðila til að hlusta skiptir því miklu
máli, og þá ekki eingöngu að hlusta á það sem sagt er heldur einnig hið ósagða (Dahl-
berg, Moss og Pence, 2007). Í þeirri rökræðu er einnig mikilvægt að virða ólík sjónar-
mið og fjölbreytileika tilverunnar. Því lengra sem rökræðan nær, þeim mun betri verða
niðurstöðurnar.
Í samræðumati er áríðandi að koma samræðunni að kjarna málsins í stað þess að
festast í umræðu um matsaðferðir (Greene, 2000). Oft eru hagsmunaaðilar uppteknir