Uppeldi og menntun - 01.01.2012, Blaðsíða 100

Uppeldi og menntUn/icelandic JoUrnal of edUcation 21(1) 2012100
þroskaþJálfanám og starf á tímamótUm?
Eins og Auður Finnbogadóttir bendir á í grein sinni hér á eftir gerist fatlað fólk nú í æ
ríkari mæli vinnuveitendur í stað þess að algengt var að líta á fólkið sem skjólstæðinga
þroskaþjálfa eða annarra fagstétta. Þessi breyting felur í sér að þroskaþjálfar, eins og
aðrir sem starfa með fötluðu fólki, þurfa að hasla sér völl í þessu nýja þjónustuformi
og sanna ágæti sitt. Reynslan frá öðrum löndum af NPA, t.d. Svíþjóð, hefur sýnt að
fatlað fólk velur ekki endilega fagfólk til starfa hjá sér. Margt bendir til að ástæðan
fyrir því sé fyrst og fremst sú að fókið óttist að fagstéttir viðhaldi þeirri forræðishyggju
sem oft hefur verið ríkjandi í garð fatlaðs fólks (sjá t.d. Ratzka, 2003).
Greinarnar í viðhorfsþættinum eru að þessu sinni fjórar og beinast að ofangreindum
þáttum. Fyrst er inngangsgrein ritstjóra þáttarins, Guðrúnar V. Stefánsdóttur, en
í henni er rakin stuttlega þróun í málaflokkum fatlaðs fólks og í námi og störfum
þroskaþjálfa. Næst er grein Friðriks Sigurðssonar sem fjallar um þær breytingar sem
orðið hafa á sértækri félagsþjónustu fyrir fatlað fólk og þau áhrif sem þær hafa haft á
stöðu fatlaðs fólks og störf þroskaþjálfa. Í þriðju greininni fjallar Helga Baldvinsdóttir
Bjargardóttir um mannréttindi fatlaðs fólks og hlutverk þroskaþjálfa á því sviði. Loks
fjallar Auður Finnbogadóttir um reynslu sína af starfi sem þroskaþjálfi í NPA. Ekki
voru sett nein skilyrði fyrir formi greinanna og því eru þetta ólíkar greinar að gerð og
lengd sem ritstýrt var í samvinnu við höfunda.
HugMynDafrÆði Og saga þrOsKaþjálfanáMs Og starfs
Sagt er að án fortíðar sé engin nútíð og án nútíðar sé engin framtíð. Í þessu ljósi er hér á
eftir fjallað stuttlega um þróun menntunar og starfssviðs þroskaþjálfa og þá hugmynda-
fræði sem að baki liggur.
Saga þroskaþjálfamenntunar á Íslandi spannar rúm fimmtíu ár en á þeim tíma
hefur orðið ör þróun og miklar breytingar á námi og starfi þroskaþjálfa. Það sem
hefur þó einkennt þroskaþjálfastéttina frá upphafi er sterk samkennd með fötluðu
fólki; þroskaþjálfar hafa tekið virkan þátt í baráttu fyrir auknum rétti fatlaðs fólks og
haft mikil áhrif á þróun í málefnum fatlaðs fólks hér á landi. Þar ber þó sérstaklega
að nefna fólk með þroskahömlun en það hefur hingað til verið stærsti markhópur
þroskaþjálfa.
Árið 1960 útskrifuðust fyrstu þroskaþjálfarnir sem þá hétu gæslusystur en Gæslu-
systraskóli Íslands var stofnaður tveimur árum fyrr eða árið 1958. Eins og nafn skólans
gefur til kynna var áhersla í náminu í fyrstu afar læknisfræðileg enda var á þessum
tíma litið á fatlað fólk sem sjúklinga í þörf fyrir lækningu, umönnun og gæslu. Í byrjun
var námið að miklu leyti verklegt og fór fram á Kópavogshæli. Árið 1971 var nafni
skólans breytt í Þroskaþjálfaskóla Íslands, námið var lengt í tvö og hálft ár og bóklegt
nám var aukið verulega. Skólinn var þó ennþá rekinn af Kópavogshæli en árið 1976
var hann gerður að sjálfstæðri stofnun og námstíminn breyttist í þriggja vetra nám
eins og enn er. Með sameiningu Kennaraháskóla Íslands, Fósturskóla Íslands, Íþrótta-
kennaraskóla Íslands og Þroskaþjálfaskóla Íslands í eina háskólastofnun, árið 1998,
færðist þroskaþjálfanám formlega á háskólastig.
Þær breytingar sem orðið hafa á námi og starfi þroskaþjálfa endurspegla vel þær