Uppeldi og menntun - 01.01.2012, Blaðsíða 118

Uppeldi og menntUn/icelandic JoUrnal of edUcation 21(1) 2012118
mannréttindi fatlaðs fólks og hlUtverk þroskaþJálfa
ákvarðanir. Þar reynir á fagmennsku í formi þess að setja eigin skoðanir um það sem ein-
staklingnum er fyrir bestu til hliðar og viðurkenna að ólíkir einstaklingar hafa rétt á því
að meta með ólíkum hætti hvaða ákvarðanir þeir vilja taka. Í starfsskyldum þroskaþjálfa
vegast oft á rétturinn til sjálfsákvörðunar og rétturinn til velferðar og því er mikilvægt að
vera meðvitaður um að við tökum öll rangar ákvarðanir einhvern tíma á lífsleiðinni og
fatlað fólk á að njóta þess frelsis eins og aðrir.
jafnrétti
Jafnrétti fólks er einnig mikilvægur þáttur í því grundvallarfrelsi sem birtist í allri mann-
réttindalöggjöf og hefur sérstaka skírskotun til réttinda fatlaðs fólks. Grunnforsenda jafn-
réttis er sú að allar manneskjur séu, ekki einungis óendanlega verðmætar, heldur einnig
jafnar að virði, óháð því hversu fjölbreyttar eða mismunandi þær eru. Þannig er aðgreining
fólks á grundvelli siðferðislega ómálefnalegra þátta (kynþáttar, kyns, aldurs, fötlunar) ekki
talin á rökum reist og álitin ógild út frá mannréttindasjónarhorninu. Þótt jafnrétti felist
fyrst og fremst í jöfnum rétti, er jafn réttur hins vegar ekki nóg þegar kemur að því að taka
mið af þeim aðstöðumun sem fólk kann að búa við (Quinn og Degener, 2002).
Í jafnrétti felst krafa um jöfn tækifæri, en til að taka þá kröfu alvarlega þegar kemur
að fötlun þarf stundum að grípa til ákveðinna aðgerða. Þannig þarf markvisst að vinna
gegn kerfisbundinni mismunun á sviðum samgöngumála, félagslegra gæða, opinberrar
þjónustu og samskipta. Jafnframt þarf að tryggja fötluðu fólki bestu fáanlegu menntun
sem miðar að því að auka getu þess til að takast á hendur fullgild hlutverk í samfélaginu.
Þá felast jöfn tækifæri í því að unnið sé gegn þeirri mismunun sem fatlað fólk verður fyrir
þegar það er útilokað frá fjölmörgum sviðum daglegs lífs. Þetta kallar á skýra jafnréttislög-
gjöf sem auðvelt er að beita og bannar mismunun (Quinn og Degener, 2002).
Meginstefið í gegnum allan sáttmálann er jafnrétti og bann við mismunun. Í megin-
reglum 3. greinar er talað um bann við mismunun, fulla og áhrifaríka þátttöku í samfélaginu,
jöfn tækifæri, aðgengi og jafnrétti kynjanna. Þá er 5. greinin helguð jafnrétti og banni við
mismunun auk þess sem allar efnisgreinarnar fjalla um almenn mannréttindi fatlaðs fólks
og hvernig þau geti orðið til jafns við réttindi annarra, hvort sem um er að ræða rétt til
aðgengis, menntunar, fjölskyldulífs, frelsis og öryggis, heilbrigðis, atvinnu, viðunandi lífs-
kjara, tjáningarfrelsis eða þátttöku í stjórnmála- og menningarlífi. Þarna hvílir rík skylda
á þroskaþjálfum sem felst í því að skoða hvernig best er hægt að aðstoða einstaklinga við
að ná jafnrétti til jafns við aðra á öllum sviðum lífsins og stuðla að því að það verði að
veruleika.
saMantEKt
Hugmyndafræði þroskaþjálfunar á að vera grundvölluð á virðingu fyrir mannlegri reisn,
sjálfsákvörðunarrétti og jafnrétti. Ljóst er að nýr Samningur Sameinuðu þjóðanna um réttindi
fatlaðs fólks sýnir hvernig við nálgumst það markmið að geta skapað eitt samfélag fyrir
alla þar sem fatlað fólk fær notið mannréttinda sinna og frelsis til að skapa líf sitt á eigin