Hugur - 01.01.2008, Síða 130

128
Kristján Kristjánsson
banda. í ástarsamböndum óskar hið fyrrnefnda eftir endurteknu skjalli, hið síðara
eftir samþroska með ástvininum. Þeir sem telja sig geta haft stjórn á eigin til-
finningum standa sig vel við nýjar aðstæður, til dæmis þegar þeir hefja háskóla-
nám; hinir sem halda að tilfinningar séu stjórnlaus goshver standa sig áberandi
lakar (Dweck, 1999, kaflar 10 og 18; Tamir o.fl., 2007).
„Duldu sjálfskenningarnar" sem Dweck lýsir koma við kjarnann í sjálfum okkur
og ákvarða kost okkar á sjálfsþroska. Varðandi spurningu þessarar ritgerðar um
muninn á venjulegum sjálfsþroska og sjálfshvörfum og eðli hins síðarnefnda er
svar Dweck skýrt og skorinort: Aðeins vaxtarkenningarfólk á kost á sjálfshvörfum
því að til að geta breytt sjálfum sér á róttækan hátt verður maður fyrst að trúa því
að slík breyting sé möguleg.Treysti maður því að sjálf manns sé vaxtarsjálf standa
manni allar leiðir opnar; ella blasa við endalausar blindgötur.
(c) Menntunarfmdilegar ályktanir. Niðurstöður Dweck hafa valdið talsverðum
úlfaþyt, bæði meðal uppeldisfræðinga og almennings í Bandaríkjunum (sjá t.d.
Bronson, 2007). Það hafa lengi verið tískusannindi að hollt sé að hrósa börnum.
Dweck deilir í þau sannindi með tveimur. Hollt er að hrósa - en eingöngu ef
hrósið er fyrir viðleitni fremur en hæfni. Ef við hælum börnum fyrir að vera greind
eða hæfileikarík — og ég tala nú ekki um ef við sláum innistæðulausa gullhamra
- þá innrætum við þeim festukenningu: „Halm áfram að reyna að sýnast vera klár;
taktu enga áhættu." Við eigum fremur að segja (þegar við á): „Þetta var frábært
hjá þér. Þú lagðir þig fram við verkið og náðir árangri vegna þess.“ Dweck telur
sérstaka hættu á að stúlkur uppskeri misskilið hrós fyrir að vera „sætar og góðar“;
strákar hafi venjulega meira fyrir stafni og fái frekar hrós fyrir tiltekin unnin verk
(nýja legóbíhnn sem þeir settu vel saman og þar fram eftir götum). Gagnrýni þarf
einnig að vera verkmiðuð og beinast að tilteknum mistökum, ekki barninu sjálfu.
Ella kann afleiðingin að verða skert sjálfsmynd (1999, kaflar 15 og 16). Rétt notkun
uppalenda á hrósi og aðfinnslum getur fest í sessi vaxtarsjálf barns. Dweck bendir
á aðra uppeldisleið: láta börn lesa sögur af fólki sem nær árangri vegna erfiðis en
ekki vegna innborinna hæfileika. Rannsóknir hennar sýna breytingar á sjálfs-
hugmyndum eftir slíkan sögulestur en hún viðurkennir að sjálfshvörf af því tagi
kunni að vera skammæ (1999, s. 23-26).
(d) Kostir oggallar. Þetta yfirlit hér að framan dregur upp nokkuð einfaldaða
mynd af rannsóknum Carol Dweck. Þær eru viðamiklar og allrar athygli verðar.
Margt bendir til þess að hún hafi rétt fyrir sér er hún dregur af þeim þá ályktun
að sjálfshugmyndir fólks geti auðveldað eða hindrað - jafnvel útilokað - sjálfs-
þroska og sjálfshvörf. Margt kemur samt spánskt fyrir sjónir í kenningu hennar.
Hið fyrsta er hin stranga tvískipting fólks. Það er með nokkrum fádæmum að
unnt sé að skipta fólki svo auðveldlega 1' tvo jafnstóra hópa eftir því hvort það
hefur vaxtarsjálf eða festusjálf. Manni dettur helst í hug þrískipting Kierkegaards
á mannkyninu öllu í liðsforingja, vinnukonur og sótara! Dweck kannast við það í
nýjustu bók sinni að hún ýki muninn til einföldunar (2006, s. 46); engu að síður
er ekki annað að sjá í rannsóknum hennar en þessi munur komi skipulega fram.
Er aðferðafræðin þá viljandi bjöguð? Ef ég spyr nemendur mína hvort þeir telji
greind óbreytanlega eða breytanlega fæ ég sjaldan svona klár og kvitt annaðhvort-