Hugur - 01.01.2008, Síða 153

Sápukúlur tískunnar'
151
stigans.24 Þessi rómantíska söguskýring Einars Más verður að teljast hughyggja
um drifkraft samfélagsbreytinga.
Samfélagsbreytingahughyggjan, sem einkennir tilurðarsögu velferðarríkjanna,
verður bersýnilegri þegar höfundur rekur hnignunarsögu þeirra undanfarna ára-
tugi. A sama hátt og tilkoma velferðarríkisins er samfara tilkomu almennrar
menntunar og tindi hennar, klassískri menntun, þá fellur hrun velferðarkerfisins
saman við hnignun klassískrar menntunar og þar með menntunar almennt.25 Þegar
líður á bók Einars Más kemur í ljós að miðaldafræðingurinn hefur síst minni
áhyggjur af hruni klassískrar menntunar en hruni velferðarríkisins:
Á stuttum tíma hefur klassísk menntun víðast hrunið til grunna, þótt
leifar af henni kunni enn að vera til, á einstaka stöðum. Með þessu orði á
ég við þá menntun sem átti sér a.m.k. þúsund ára rætur og byggðist á
kunnáttu í tungumálum, móðurmálinu, fornu málunum latínu og grísku,
ýmsum nýjum tungumálum, fleiri en einu, svo og bókmenntum, sögu og
heimspeki. (225)
Klassísk menntun, „humanitas upp á latínu" (253), „byggðist frá upphafi á einum
föstum grunni: tungumálanámi. [...] Því var litið svo á að til að vera menntaður
þyrfti maður að þekkja rækilega annan heim en þann sem fælist í móðurmálinu,
helst fleiri en einn; reyndar gæti maður ekki þekkt heim síns eigin móðurmáls
nema hann þekkti heim annars tungumáls hka.“ (254) Sá sem kynnist öðru tungu-
máli kemst um leið í kynni við annan heim: „Þannig opnaði klassísk menntun
mönnum aðra heima og aðrar hugsanir, og varð vegvísir inn í háborgir andans.“
(260) Frá þessum sjónarhóh verður klassísk menntun - en ekki nýrri fræðigreinar
á borð við félagsfræði eða hagsögu sem beina sjónum sínum að kapítalismanum
- lykillinn að „raunverulegri þekkingu“. Hún ein hefur aðgang að því sem ljær
þjóðfélagi einingu sína í langtímanum.
24 Þó að klassísk menntun sé síður þjóðleg en evrópsk virðist hún í meðferð Einars Más þjóna
hinu þjóðlega að því leyti sem fornu málin eru rótin að nútímamálunum. Auk þess megi
kynnast þjóðtungunni betur við það að setja sig inn í heim annars tungumáls.
25 Rof velferðarþjóðfélagsins felur að mati Einars Más í sér fimm umbyltingar: umhverfingu
borga, uppgang tæknidýrkunar á kostnað trúarbragða, rof á siðferðilegum þræði vestrænnar
menningar sem fylgir upplausn trúarbragða, kenningar sem draga þjóðarhugtakið í efa og
hrun klassískrar menntunnar. Athyglisvert er að fæstar þessara umbyltinga eiga rætur sínar í
frjálshyggju, heldur í raun í velferðarþjóðfélaginu. Hrun klassískrar menntunar helst í hendur
við aukinn aðgang almennings að menntun, svo að segja við lýðræðisvæðingu menntunar í
lok nítjándu aldar eins og greina má í íyrirlestraröð sem fornfræðingurinn og heimspek-
ingurinn Friedrich Nietzsche hélt um „Framtíð menntastofnana okkar“ árið 1872: „Til hvers
þarf ríkið þetta offramboð af menntastofnunum, námsiðkun? Til hvers lýðmenntun á breið-
um grundvelli og upplýsing lýðsins? Vegna þess að hinn sanni þýski andi er hataður, vegna
ótta við aristókratískt eðli sannrar menntunar, vegna þess að menn vilja gera hina stóru ein-
staklinga útlæga með því að hlúa að menntunarkröfu hinna mörgu" (Uber die Zukunft unserer
Bildungsansta/ten, Kritische Studienausgabe I, Berlín: de Gruyter 1967-1977, s. 710). Sömu-
leiðis má rekja uppruna áfangakerfis og aukinnar nýmálakennslu - á kostnað fornu málanna
- í menntaskólum á Islandi til „jafnaðarstefnu“-kennslufræði scm hafði að markmiði jafnt
aðgengi ólíkra þjóðfélagshópa að menntun. Fyrstur menntaskóla til að innleiða þessa stefnu
var hið alræmda hreiður vinstrimanna, Menntaskólinn í Hamrahlíð, um 1970 — á gullöld vel-
ferðarríkisins.