Sagnir - 01.05.1982, Qupperneq 60

Þorleifur Óskarsson:
Varalögreglan — til varnar ríku fólki
eða svipa á verkalýðinn?
Þessi grein fjallar um þær viðtökur sem
frumvarp um stofnun varalögreglu hlaut á
árunum 1924—25. Annars vegar er sagt frá
viðbrögðum blaða og verkalýðshreyfingar
og hins vegar frá umræðum á Alþingi. Með
því að lýsa málflutningi og deilum and-
stæðra hópa fást svör við ýmsum spurn-
ingum, svo sem hver tilefni frumvarpsins
voru, hvaða hlutverk varalögreglu var ætlað,
og hverjar voru ástæður þess að frumvarpið
dagaði uppi í þinginu. En fyrst er stuttlega
greint frá efni frumvarpsins og bent á hugs-
anleg áhrif á verkalýðshreyfingu og
kjaraátök ef af framkvæmd hefði orðið.
Frumvarp um varalögreglu —
hugsanleg áhrif
Frumvarp til laga um varalögreglu var lagt
fram í neðri deild Alþingis 14. febrúar 1925
og var það stjórnarfrumvarp. Frumvarpið er
í sex greinum og er fyrsta svohljóðandi:1)
Landstjórninni er heimilað að koma á fót sveit vara-
lögreglumanna í hverjum kaupstað landsins, — eftir
því er við verður komið, — til þess að vera til taks
lögreglustjóra til aðstoðar, er nauðsyn krefur, og
hinir föstu lögreglumenn reynast eigi einhlítir, eða
fyrirfram er sjáanlegt, að þeir sjé ekki einhlítir.
Að öðru leyti voru meginatriði frumvarps-
ins þessi: Öllum karlmönnum milli tvítugs og
fimmtugs bar skylda til að ganga í varalið ef
þess væri krafist. Einungis forstöðumanni
og flokksforingjum skyldu greidd laun. Með
konunglegri tilskipan yrðu settar reglur um
varalögregluna, skipulag hennar, starfs-
hætti, tæki og einkenni. Kostnaður af fram-
kvæmd skyldi greiðast úr ríkissjóði.2) í at-
hugasemdum við frumvarpið segir m.a. að
sjálfsagðasta verkefni hvers sjálfstæðs ríkis
sé að búa svo um hnútana að hægt sé að
halda uppi þeim lögum og réttarvenjum sem
það hefur sett sér. Með frumvarpinu sé leit-
ast við að koma á fót með sem minnstum
kostnaði nauðsynlegri varalöggæslu. Núver-
andi löggæslulið er ,,...of fáment og ófull-
nægjandi, jafnvel til daglegra starfa, og
ekkert sjéð fyrir óvæntum atburðum.3)
Eins og fram kemur síðar í greininni
beindust þessi áform um stofnun varalög-
reglu gegn verkalýðshreyfingunni. Á þessum
tíma var verkalýðshreyfingin ekki burðug og
hvorki atvinnurekendur né ríkisvald viður-
kenndu rétt verkalýðsins til verkfalla og
samninga. Ef af framkvæmd laganna hetoi
orðið var kominn upp sá möguleiki að hægt
væri að hnekkja þessum rétti verkalýðsfé-
laga og brjóta verkföll á bak aftur með
öflugu lögregluliði. Hér var því um meiri
háttar ákvörðun að ræða, hvort taka ætti
upp harðar aðgerðir gegn verkalýðshreyf-
ingunni eða leita friðsamlegri lausna á kjara-
deilum. Frumvarpið varð því tilefni mikilla
deilna.
Viðbrögð blaða og verkalýðshreyf-
ingar
Tæpu ári áður en frumvarp til laga um
varalögreglu var lagt fyrir Alþingi 1925, var
það orðið viðfangsefni blaðanna í Reykja-
vík. Frumvarpið kom því engum á óvart.
Andstæðum hópum hafði gefist nægur tími
til að gera grein fyrir afstöðu sinni. Ástæða
þessa langa aðdraganda var sú, að um vorið
1924 kom frumvarp um stofnun varalög-
reglu að einhverju leyti fyrir Alþingi, en birt-
ist ekki opinberlega. Þetta kom fram í um-
58