Sagnir - 01.05.1982, Page 71

Þjóðernishyggja í sögu og sagnaritun
Eitt er landið, ein voru þjóð,
auðnan sama beggja.
Eina tungu, anda, blóð
aldir spunnu tveggja:
Saga þín er saga vor,
sómi þinn vor æra,
tár þín iíka tárin vor,
tignarlandið kæra.
(Matthías Jochumsson)
Við hátíðleg tækifæri erum við áþreifan-
lega minnt á þjóðerni okkar. Alið er á þjóð-
erniskenndinni, eyþjóðin í úthafinu minnt á
uppruna sinn, menningu og mál, arf liðinna
kynslóða, minnt á sjálfstæði sitt og fullveldi.
Ungum og öldnum er innblásið þjóðarstolt.
Fyrirmenn og fjallkonur flytja ávörp fyrir
minni þjóðarinnar, í forystugreinum
dagblaðanna má sjá orð eins og ,,sjálf-
stæðisbarátta“ og ,,fullveldi“, ártölin 1918
og 1944, nafn Jóns Sigurðssonar.
Ef íslendingar væru spurðir álits á því
hver þeim fyndist merkasti maðurinn i ís-
landssögunni (að undanskildum Gunnari
Thor.) er ekki nokkur vafi á að flestir mundu
nefna Jón Sigurðsson. Látum vera þótt fólk
haldi að hann hafi verið fyrsti forseti ís-
lenska lýðveldisins eða að hann hafi fært ís-
lendingum umsvifalaust sjálfstæði með því
að segja ,,ég mótmæli“ á þjóðfundi. Lítils-
háttar fyrning á íslandssögukunnáttu er bara
eðlileg og breytir ekki því að Jón Sigurðsson
er í hugum flestra þjóðhetja íslendinga,
maðurinn sem barðist af alefli fyrir réttind-
um íslensku þjóðarinnar og sjálfstæði.
Sú goðsögn sem lengi hefur leikið um nafn
Jóns Sigurðssonar og sjálfstæðisbaráttuna
gegn Dönum er lýsandi dæmi um afsprengi
íslenskrar þjóðernishyggju. Nú má auðvitað
endalaust deila um nákvæmar skilgreiningar
á hugtökum eins og ,,þjóð“ og „þjóðernis-
hyggja“. Líklega mundu þó fáir voga sér að
bera á móti þvi að á íslandi býr ein þjóð, sem
ber ákveðnar tilfinningar í brjósti til
uppruna síns og menningar, sérkenna sinna,
sjálfstæðis og stöðu í samfélagi þjóðanna.
Hvað sem líður öllum skilgreiningum á hug-
takinu má segja með sanni að þjóðernis-
hyggja sé inngróin í líf fólksins i landinu,
hún er þáttur í uppeldi þjóðarinnar, vitund
hennar og viðhorfum.
Einhver mætur maður hafði eitt sinn á
orði að í þjóðernishyggju fælist í raun lítið
annað en sameiginlegur misskilningur samfé-
lags á uppruna sínum og sameiginleg andúð
á nágrönnunum. Vart mundu margir fslend-
ingar viðurkenna að þetta sé inntak og eðli
þeirrar þjóðernishyggju sem blundar í
brjóstum þeirra. Einhverjir mundu þó ef-
laust setja samasemmerki á milli þjóðernis-
hyggju og þjóðrembu, halda því fram að
þjóðernishyggja ýti undir ofmat á ágæti
lands og þjóðar og bjóði jafnvel heim alvar-
legum misskilningi á sögu þjóðarinnar og
menningararfi. Aðrir mundu benda á að í
þjóðernishyggju þurfi alls ekki að felast
neins konar þjóðremba. Þjóðernishyggja
þurfi ekki endilega að einkennast af hug-
myndum um að viðkomandi þjóð sé á ein-
hvern hátt betri eða merkilegri en aðrar
þjóðir. Hins vegar hljóti að felast í þjóð-
ernishyggju að þjóðin sé á einhvern máta
öðruvísi en aðrar þjóðir. Þannig sé það inn-
tak ,,heilbrigðrar“ þjóðernishyggju að
benda á sérkenni þjóðarinnar og hvetja til
varðveislu á þeim.
Það er víst óhætt að segja að þjóðernis-
hyggja sé einhver áhrifamesta tegund af hug-
myndafræði á 19. og 20. öld. Því hafa ís-
lendingar rækilega fengið að kynnast. Sjálf-
stæðisbaráttan við Dani var gegnsýrð af
þjóðernishyggjunni, þangað voru rökin fyrir
sjálfstæðiskröfunum sótt og þangað sóttu
þjóðskáldin innblástur í kveðskap sinn.
Þannig var þjóðernishyggjan það afl sem
sameinaði menn í baráttunni fyrir réttindum
69