Sagnir - 01.05.1982, Síða 94

fengju til bráðabirgða skattheimtuvald „til
framkvæmdar nýjum fyrirtækjum“. Arn-
ljótur Ólafsson og Benedikt Sveinsson voru
meðflytjendur frumvarpsins, en þeir voru
eins og vitað er á margan hátt ósammála
stefnu Jóns Sigurðssonar. Fyrri hluti frum-
varpsins var samþykktur, en sá síðari var
felldur; Gisla tókst sem sagt ekki að leiða
stefnuna í fjarveru Jóns.
Kjarninn i stefnu Gisla var sá að það bæri
að flýta stjórnarbótarmálinu til að framfarir
innanlands gætu hafist, og sætta bæri sig við
að fá einhverja samþykkt um fjárhagsmálið
til bráðabirgða.
Stuttu eftir dauða Gísla Brynjólfssonar
gaf Arnljótur Ólafsson út tvær blaðagreinar
sem Gísli skrifaði í dönsk blöð 1869 og 1873
gegn stefnu Jóns Sigurðssonar. Gísli heldur í
þeim á lofti „náttúrulegum rétti“ íslands til
stjórnarbótar, og er mótfallinn reiknings-
kröfu Jóns og tali um forn skjalaréttindi,
sem hann kallar „theoretisk Principrytteri“.
Hann segir þó ísland eiga siðferðislegan rétt
á bótum fyrir sölu stólsjarðanna. Honum
finnst þær kröfur sem Jón byggir á Gamla
Sáttmála fáránlegar, og segir m.a. að Jón
hafi
í meginatriðum misskilið þjóðréttarlega stöðu ís-
lands og sérstaklega hvað varðar fornöldina, með
því að láta í það skína að íslendingar þeirra tíma
væru uppfullir af nútímalegum hugmyndum um
konungssamband, sem þeir áttu loks að hafa samið
um við norska konunga 13. aldar.16)
Gisli veit að það er varasamt að þeysa yfir
aldirnar með sögulega afmarkaðar hug-
myndir, og loka þannig augunum fyrir sögu-
legu afstæði. Hann segir það verði að líta á
stöðu íslands gagnvart Danmörku í ljósi
allrar þeirrar þróunar sem átt hefur sér stað
milli þeirra, en ekki að byggja kröfur á alda-
gömlu skjali sem er ómögulegt að túlka útfrá
nútíma aðstæðum í pólitík.
Það eru þessar hugmyndir Gísla sem sköp-
uðu honum óvinsældir. Gísli vildi ná sama
takmarki og aðrir þjóðfrelsismenn, hann
vildi íslenska stjórn í öllum íslenskum málum
eins og fram kom í greinum hans, en það eru
einungis rökin sem kröfugerð Jóns Sigurðs-
sonar byggðist á sem hann vildi ekki sam-
þykkja. Hið álitlega embætti sem sagt var að
stæði í beinu sambandi við gagnrýni Gísla á
stefnu Jóns Sigurðssonar, var staða í íslensk-
um fræðum við Hafnarháskóla, sem honum
var ekki veitt fyrr en 1874.
Svo virðist sem óréttlátur dómur hafi verið
felldur yfir þeim mönnum sem voru ekki í
einu og öllu sammála stefnu Jóns Sigurðs-
sonar. Vonast ég til að hafa sýnt hér fram á
að þáttur Gísla i þjóðernisvakningu íslend-
inga hafi verið mikilvægur að því leyti sér-
staklega að hann opnaði augu landa sinna
fyrir þróun mála í Evrópu, og einnig, að
hann hafi alla tíð beitt sér fyrir ákveðnum
stjórnmálum, þótt hugmyndir hans hafi á
köflum þótt sérvitrungslegar.
Tilvitnanir:
1. Gils Guðmundsson, 255.
2. Gísli Brynjólfsson: Dagbók í Höfn, 132.
3. Sama, 126.
4. Sama, 146—7.
5. Sama, 219.
6. Sama, 130.
7. Sama, 144.
8. Sama, 226.
9. Norðurfari 1, 4.
10. Sama, 50.
11. Sama, 73.
12. Sama, 72.
13. Norðurfari II. 71.
14. Ný Félagsrit 10, 112—13.
15. Sama, 114.
16. Gísli Brynjólfsson: Om Islands statsrettlige...,
63.
Heimildir:
Alþingislíðindi 1859—63.
Gils Guðmundsson: „Gísli Brynjólfsson og febrúar-
byltingin 1848.“ Tímarit Máls og Menningar 3. 1945,
241—255.
Gísli Brynjólfsson: Om Islands statsreltlige Forhoid
til Danmark, Khn. 1889.
Gísli Brynjólfsson: Dagbók í Höfn, Rvk. 1955.
Norðurfari I og II.
Ný Félagsrit 10 og 12.
92