Helgafell - 01.04.1944, Side 151

BÓKMENNTIR
125
ferð í bókinni, svo að ekki verði um
villzt, þegar fram í heildarverkið sæk-
ir. Þó verður ekki margt um framhald-
ið ráðið af þessum bókarhluta, og að
sjálfsögðu veldur það miklu um, að
ekki virðist liggja alveg ljóst fyrir, að
hverju höfundur stefni í Nátttröllinu
eða hverju hann sé að gera þar skil.
Samt má ætla, að það verði fullsýnt
af framhaldi sögunnar.
Svo mikið virðist þó mega segja um
efni þessarar bókar með fullri vissu,
að hún snúist í aðalatriðum um upp-
lausn, bæði í sálarlífi aðalsöguhetjunn-
ar og sambúðarháttum fólksins, sem
hún lýsir. Sögusviðið er þröngt og
mjög greinilega markað, fjölmennt ís-
lenzkt efnaheimili í sveit fyrir nokkr-
um áratugum, og söguskeiðið einn vetr-
artími. Sögufólkið er bóndinn og hús-
freyjan á bænum, tveir synir þeirra,
báðir kvæntir, mörg vinnuhjú, vanda-
lausir unglingar, gamall faðir hús-
freyju, og loks Tosti vetrarmaður,
menntaður, lífsreyndur og auðugur
heimsborgari, undir dulnefni, er hefur
látið skjóta sér á land úr erlendri
duggu í því skyni að ráðast til vetrar-
vistar með Fossbóndanum, enda hálf-
bróðir hans, strokupiltur úr sveitinni að
fornu fari. Bóndinn Oddur er farinn að
eiga erfitt með svefn, og virðist mega
rekja þá vanheilsu til vaxand'i kulda
í sambúð hjónanna. Eitthvert los er
að komast á geðsmuni og lífsskoðanir
þessa harðdræga höfðingja, og tilkoma
Tosta er látin ríða þar baggamuninn,
reyndar að óþörfu, að því er bezt verð-
ur séð. Rakningin á þessari upplausn
í sálarlífi Odds bónda, eða kannski
öllu heldur endurlausn af klafa for-
tíðararinnar, undir ósigur hans og
dauða, markar síðan atburðarás sög-
unnar í meginþáttum. Hann gerist
frjálslyndur, góðgerðasamur og útaus-
andi og lætur jafnvel heillast af pönt-
unarfélagshugsjón. Til nýrra átaka
dregur á heimilinu, húsfreyja stendur
með öðrum syni sínum móti byltingar-
starfsemi bónda síns, samblástur er
gerður gegn honum í sveitinni til þess
að svipta hann manna- og fjárforræði,
en hann nær sér niðri með því að
semja óhagstæða erfðaskrá, kaupir sér
sprengiefni í kaupstaðnum til þess að
ráða niðurlögum Nátttröllsins, hins
skuggalega steingervings, sem glott
hefur um aldir ofan við bæinn á Fossi,
skaddar að vísu tröllið, en ferst sjálf-
ur við tilraunina. 1 sögulok virðist vetr-
armaðurinn Tosti helzt vita að fram-
tíðinni: þessi miðaldra heimsborgari
hefur fastnað sér vandalausa unglings-
stúlku á heimilinu og hyggst að hefja
búskap á eyðijörð.
En samhliða þessari atburðarás fjall-
ar sagan á mjög víðtækan hátt, í viss-
um skilningi, um heimilislífið á Fossi.
A þessu þrönga sviði, sveitabæ með
nálægt 20 manns í heimili, fer fram
mikið og flókið sjónarspil, þar sem
allir þræðir virðast raktir frá og að einu
og sama hnoða. Höf. sýnist loka sig
inni á bænum, eins og í vísindalegri
rannsóknarstofu, og skyggnast þar um
allar gáttir, einkum þó með augum
Tosta (fulltrúa síns, en ekki eftir-
myndar !), og þarna framkvæmir hann
einskonar hagkönnun á kynferðislífi
heimilismanna í furðulega mörgum
samböndum og tilbrigðum. Hann
einangrar þetta rannsóknarefni sitt
svo kunnáttulega, að lesandinn kynn-
ist naumast öðru á heimilinu. Ekki
er heldur hægt að segja, að árang-
urinn bregðist, því að auk þess
sem margt er að sjálfsögðu skarp-
lega athugað um innri rök þess-
ara mála, er fjöldi fyrirbrigðanna ó-
venjulega tilkomumikill: ástavelta
heimilisins þennan vetrartíma nemur
eigi færri en 20—30 tilfellum í ýmsum
myndum, þegar öll kurl, smá og stór,
koma til grafar. Nú kynni einhver að
spyrja, hvort þetta segði ekki nokkurn-
veginn greinilega til um úrlausnar-