Helgafell - 01.04.1944, Page 157

BÓKMENNTIR
131
lítur öðrum augum á þessi fornu sérréttindi Sel-
vogsmanna en sóknarbörnin og höfundurinn. Þó
fer því fjarri, að sagan fjalli um árekstra milli
barnslegrar trúar almennings og kaldrar skyn-
semishyggju prestsins. Fólkið skynjar hin óvenju-
legu fyrirbrigði, eftir sögunni að dæma, svo
sem hvern annan veruleika, það hefur fengið
sannanir, sem skynsemi þess metur gildar, og
úr því er ekki um trú að ræða, heldur vissu,
þótt hún kunni að vera sprottin af skynvillu.
Höfundur virðist hafa þann tilgang með bók-
inni að tala máli safnaðarins og sýna, hversu
rangt sé og refsivert af prestinum að skynja
ekki veruleik annars heims á sama hátt og sókn-
arfólkið. Skáldsaga, sem flytur slíkan boðskap,
þarf ekki að vera af sérstökum vanefnum gerð,
til þess, að þeir lesendur, sem ekki eru sama
sinnis, eigi erfitt með að viðurkenna gildi hennar.
Hins virðast nærtæk dæmi, að játendur þvílíkra
kenninga séu ekki ýkja kröfuharðir um listrænan
búning þeirra.
í jólablaði Nýs kirkjublaðs sl. ár sýnir herra
biskupinn þessari skáldsögu þann heiður að út-
velja hana ásamt annarri, til þess að mæla sér-
staklega með henni í ritdómi eftir sjálfan sig.
Þetta getur enga furðu vakið, þegar kunn verð-
ur af umsögn biskups sú skoðun hans, að bókin
sé ,,ógleymanleg“, og ,,auk þess“ sem hún
,,færi lesandann nær dularheiminum“ verði
»
,,hver maður betri“ við lestur hennar (að líkind-
um ævilangt, úr því að bókin er ..ógleyman-
leg“). En það er meira blóð í kúnni: ,,Frú
Elinborg ritar fagurt og látlaust mál, gersam-
lega laust við alla tilgerð. Tel eg, að þetta sé
bezta bókin, sem hún hefur ritað, og hygg ég
að hún á komandi tímum muni skipa vegleg-
an sess í bókmenntum þjóðar vorrar“, segir
herra biskupinn ennfremur.
Ég mun ekki dvelja við þessa spá biskups vors,
þótt mér finnist gæta þar fremur lítillar bjart-
sýni um bókmenntalíf þjóðar vorrar á komandi
tímum. Frú Elinborg hefur sýnt mikinn dugnað
við ritstörf og náð töluverðum vinsældum, að
sjálfsögðu fyrir þá verðleika, að hún sýnir sögu-
persónum sínum yfirleitt samúð, en er að jafn-
aði hlynntust vönduðu og myndarlegu fólki,
hliðholl guðsorði og góðum siðum og temur
sér fremur óbeinar fortölur en ádeilur. Þó vill
svo kynlega til, að hin bersögula ævisaga Jóns
Eiríkssonar, Frá liðnum árum, sem frúin hefur
að vísu skráð eftir öðrum, er hið eina rit henn-
ar, sem fengið hefur slíkan búning, að það kpm-
ist í námunda við réttnefndar bókmenntir, hvað
svo sem sannfræði bókarinnar líður. I skáldsög-
unum er frásagnarháttur frúarinnar ólistrænni
og áherzluminni en svo, að um slíkt megi gera
sér rökstuddar vonir. En þó hefur stílleysi mál-
farsins hvergi verið átakanlegra en einmitt í
Strandarkirkju. Hér blasir við, svo að segja á
hverri síðu, fremur rislágt hversdagsorðbragð,
jöskuð bókyrði og fornsagnagervistíll í meira og
minna náinni sambúð. Dæmi um þetta gætu
fyllt heilt Kirkjublað. — ,,Mælt er, að eitt sinn
er smalamaður kom heim og tjáði honum (þ. e.
Erlendi lögmanni), að hann hefði fundið sand
í landinu við að pikka smalapriki niður í svörð-
inn, hafi Erlend sett dreyrrauðan. Litlu síðar
gekk hann út og smali með honum. Vóg hann
smala á hóli þeim, sem nú nefnist Víghóll“.
,,Hvernig lízt Þórelfi á sveininn?“ — ,,Hún
ann honum heitt, enda líkist hann þér mjög“,
svarar hún. ,,Hvernig fellur á með þér og Þór-
elfi?“— ,,Vel gerði hún til mín. A ég henni mest
að þakka næst guði“ (samtal Þórhalls og Geir-
rúnar barnsmóður hans). ,,Tekur drengurinn nú
arf eftir föður sinn. Geri ég engar fleiri kröfur“.
(Geirrún). — ,,Get ég ógerla lýst líðan minni
. . . En ég átti bágt með að skilja . . . þessa
feikna áherzlu, sem hann virtist leggja á að ná
af mér bréfsneplinum“ (Þórný griðkona).
Ég fæ ekki betur séð en Strandarkirkja hefði
verið fullsæmd af vitnisburði biskups um sálu-
hjálpargildi bókarinnar, þótt yndisleiki máls og
stíls hefði verið látinn liggja á milli hluta.
Þórunn Magnúsdóttir gaf reyndar ekki fullgilda
ástæðu til þeirrar skoðunar í fyrra bindi
DRAUMS UM LJÓSALAND, að verkið í heild
mundi tryggja henni óskorað sæti í fremstu röð
hlutgengra höfunda. En síðara bindið, og þar
með sagan öll, hefur þó lánazt miður en efni
virtust standa til. Höf. getur þess í athugasemd,
að bæði bindin séu rituð á árunum 1938—40,
þótt útkoma síðari hlutans drægist fram til
• 943. Mér sýnist líklegt, að sagan hafi goldið
þess á ýmsan hátt að verða til á þessu skeiði.
Skáldkonan leggur sig sjáanlega fram af
meiri dugnaði en sannfæringu í síðara bindi sög„
unnar til þess að knýja fram sögulok, sem hún
er bersýnilega orðin frábitin, hafi þau vakað
fyrir henni frá upphafi, og vinnur jafnvel til
að svipta tvær kvenhetjur sínar lífi í sömu and-
ránni, til þess að ná því marki, að bókin megi
verða jákvæður boðskapur um ,,trúna á landið“.
Um þá viðleitni væri ekki nema gott eitt að
segja, ef hún virtist ekki tilkomin vegna ein-