Helgafell - 01.04.1944, Page 165

BOKMENNTIR
139
nú. Tímarnir eru breyttir. Unga kyn-
slóðin lítur ekki lengur við þessum
bókum“. Af persónulegri reynslu og
af reynslu ýmissa manna, sem ég
þekki, fullyrði ég, að þetta er rangt.
Börnum, sem nú vaxa upp, þykir
mjög gaman að heyra sagða vel valda
kafla úr fornsögum vorum og þjóðsög-
um eða að lesa þá sjálf. MannseSliS
tekur hægum breytingum. ÞaS, sem
hæfði mér og var mér til yndis, þeg-
ar ég var barn, hæfir líka syni mín-
um og er honum til yndis. En á miklu
veltur, að börnin kynnist hinum þjóð-
legu bókmenntum snemma. Ef þeim
eru þá gefnir steinar fyrir brauð, er
líklegt, aS þau fái smekk fyrir aðrar
og lélegri bókmenntir — eða þá ó-
beit á bókum, eins og stundum vill
verða. HiS gullna tækifæri er liðið
hjá. Sumum þessara barna getur svo
seinna fundizit íslenzk menning
heimskuleg sérvizka, sem beri aS losa
sig viS sem allra fyrst.
Flestir munu kannast viS þá kenn-
ingu í líffræði og sálarfræði, aS þró-
un einstaklingsins sé stytt endurtekn-
ing á þróun tegundarinnar. I sálar-
fræði er hægt að leiða gild rök að
þessari kenningu. Hún er rétt í stór-
um dráttum. Hugsunarhætti barna og
hugsunarhætti manna á frumstæðu
menningarstigi svipar mjög til. Hér er
ekki staður til að draga fram dæmi
þess, hvernig þróunarsaga mannkyns-
ins endurspeglast í þroskasögu barna
og unglinga. Ég bendi einungis á
þetta til skýringar þeirri staðreynd,
að forn ævintýri, hetjusögur og þjóð-
sögur er einhver hinn vinsælasti lest-
ur barna, bæði efni og form eru við
þeirra hæfi. Börnin standa á hliS-
stæSu þroskastigi og þjóðin, þegar hún
skóp sagnir þessar. Ymsar fornar
sagnir eru hinar beztu barnabók-
menntir, náttúran sjálf hefur lagt þær
upp í hendur vorar. BarniS verður á
þennan hátt innlíft meningu þjóSar-
innar, og lestur þessara rita hæfir því
aS líkindum betur sálfræðilega, á ýms-
um þroskastigum þess, en flestar sög-
ur, sem samdar eru sérstaklega handa
börnum.
Fornsögur vorar og þjóðsögur voru
ekki samdar sérstaklega handa börn-
um, og sama máli gegnir um hliðstæðar
bókmenntir annarra þjóða, svo sem
„Þúsund og eina nótt“. Loks gildir
þetta um sumar nýrri bókmenntir, sem
vér vitum höfunda aS. Daniel Defoe
reit ekki Robinson Crusoe sérstaklega
handa börnum. H. C. Andersen reit
hin ódauðlegu snilldarverk sín bæði
handa börnum og fullorðnum, og
,,GrasaferS“ Jónasar var rituS bæði
fyrir gamla og unga. Allir þessir
menn voru miklu fáfróðari í barna-
sálarfræði en flestir nútímarithöfund-
ar, sem hafa aS atvinnu að skrifa
barna- og unglingasögur. Hjá þeim
hefur sennilega aldrei vaknað sú
spurning, hvort frásaga þeirra hæfði
barni á þessu eða hinu aldursskeiðinu
eða hvort sálarlífslýsingar þeirra væri
,,rétt barnasálarfræði“. SálfræSileg
þekking nægir ekki til að semja góð-
ar barnabækur. Höfundurinn verður
að hafa lagt sál sína í verkið. Þær
þurfa að vera listaverk. Því er aldrei
hægt aS kaldhamra barnabækur eftir
vísindalegum sálfræðireglum. Bækur,
sem samdar eru með því lagi, eru
lítils nýtar. Sama máli gegnir um öll
listaverk: Þótt skáldsaga, kvæði eða
leikrit brjóti hvergi í bág við fagur-
fræðileg lögmál, geta þau verið nauða-
ómerkileg. Þau getur með öllu skort
anda, líf og snilld.
Því miður er mikill hluti þeirra
bóka, sem sérstaklega eru ritaðar
handa börnum og unglingum, nauða-
ómerkilegar, bæði hér á landi og
annars staðar, svo aS það er varhuga-
vert að láta börn eingöngu búa að