Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2003, Síða 157

ÞEIM VAR EK VERST: LÍADAN OG CUIRITHIR í LAXDÆLU
tungumál daglegs Kfs a.m.k. til jafiis við norrænu. En þegar fram líða
stundir tekur norræna yfirhöndina. Norrænir menn á Irlandi ráku mikla
þrælasölu8 sem breiðfirskir landeigendur nutu góðs af og fluttu inn þræla
og konungadætur í Dali vestur. Irska verður mál þræla og kvenna, und-
irmálsfólks sem ekki heyrist, the snbaltern. Höskuldur heyrir Melkorku
ekki fyrr en hann gerir sér grein fyrir því að sonur þeirra, hinn gjörvilegi
Olafur pá, mælir á tungu hennar; „fær hann þá skilit, at hon var eigi mál-
laus, því at hon talaði þá mart við sveininn.“ 9 Hér koma saman í einni
svipan þrír grunnþættir þeirrar bókmenntarýni sem kennd er við eft-
irnýlenduffæði: þjóðernisleg og kynferðisleg undirmœli10 og tungumálið
sem birtingarmynd þess. Helga Kress hefur gert grein fyrir þögn kvenna
í Laxdælu, fyrst í grein sinni „Mjok mun þér samstaft þykkja,“ (1980), og
aftur í riti sínu Máttugar meyjar (1993), þar sem hún fjallar nánar um
þetta atriði í kaflanum um Laxdælu, bls. 137-147.11
Irsk nöfii fylgja Guðrúnu Osvífursdóttur, og einnig germönsk nöfn
með sterka írska skírskotun. Laðir hennar ber nafn þess engilsaxneska
konungs sem hvað einarðlegast studdi írska kristni um miðbik 7. aldar og
varðist nýjum siðum frá Róm: það var Oswiu konungur af Norðymbral-
andi, sem fyrstur engilsaxneskra réð yfir keltnesku ríkjunum Rheged og
Dal Riada.12 Langamma Guðrúnar, amma Ósvífurs, hét írska nafninu
Kaðlín (Caithlin). Laðir Kjartans, Ólafur pá, er sveinninn sem lærði írsku
hjá móður sinni í túnfætinum heima í Hjarðarholti; Kjartan virðist bera
nafn írsks afa síns, Muirceartach, Mýrkjartan (sjá þó hér á efdr). Það er
enn sterk írsk undiralda í sveitinni á tímum Guðrúnar.
8 í GaelicInfluence in Iceland (2. útg., Reykjavík: University of Iceland Press, 2000, bls.
viii og 30-34) nefnir Gísli Sigurðsson að miðstöð þrælasölu hafi á 9. og snemma á.
10. öld verið í Dyflinni.
9 Laxdæla 13. kap. bls. 27.
10 Ég leyfi mér að nota orðið undirmæli til að tákna það sem á ensku hefur verið kall-
að subalternity, það að vera í lægri þjóðfélagsstöðu. íslenska orðið vísar bæði til und-
irmálsstöðu manna og óæðra tungutaks eða tungumáls þeirra. Af hugtakinu the su-
baltem, þ.e. þær stéttir sem lúta forræði ráðandi stétta, er einnig leitt hugtakið
subaltemeity (með -e-) sem vísar til þeirrar heimsmyndar sem verður til við þessar
aðstæður.
11 Helga Kress, Mjok mun þér samstaft þykkja“ Konur skrifa: til heiðurs Onnu Sigurð-
ardóttur, Reykjavík: Sögufélagið 1980, bls. 97-109; Mdttugarmeyjar, Reykjavík, Há-
skólaútgáfan, 1993.
12 Höfundur hinnar íslensku 15. aldar Sögu Osvalds kmungs hins helga kallar hann
Osvinnus, en Ósvaldur var eldri bróðir hans.
155