Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2003, Page 206

ELISABETH BRONFEN
hið „allra ljóðrænasta“, á eftirfarandi hátt. Með dauða sínum verður fög-
ur kona tilefni til sköpunar listaverks, og jafnframt viðfangið sem lista-
verkið birtir. Sem líflaus líkami getur Konan líka orðið viðfang listar eða
verið líkt við slíkt. Það er ekki að ástæðulausu sem orðið corpus vísar bæði
til líkama dauðrar mannveru eða dýrs og til ritsafhs.'14 Mise en abyme, eða
sjálfsvísandi stund texta, er auðkennd af „dauða fagurrar konu“. Textinn
virðist gera athugasemd við sjálfan sig og sína eigin sköpun, vegna þess
að dauði fagurrar konu birtist sem hliðstæða listsköpunarinnar og lýsing-
in tvöfaldar ástandið, þannig sundrar textinn sjálfum sér.4S Val Poes á há-
stiginu vísar til þess að bókmenntaleg lýsing á kvenlegum dauða sé ekki
takmörkuð við þematíska vídd birtingarinnar. Hástigið skírskotar frem-
ur til textalegra áhrifa hins ljóðræna í textanum, þar sem það á allt sitt
undir vísunum í sjálft sig. Roman Jakobson skilgreinir ljóðræna virkni
tungumálsins sem „áherslu á skilaboðin skilaboðanna vegna“ og heldur
því fram að þetta sé ríkjandi og afmarkandi tilgangur orðlistar en þó ekki
sá eini. Ljóðræn virkni setur á oddinn þessa sjálfsvísandi vídd táknsins og
leggur minnsta áherslu á skírskotanir í hinn ótáknaða heirn: ,,[M]eð því
að koma á framfæri áþreifanleika tákna, dýpkar [hún] grundvallartví-
skiptingu tákna og viðfanga“.46
„Ljóðræn“, „sjálfs-íhugul“ tvískipting tákna og svo viðfanga eða lík-
44 Albert D. Hutter [(1983). „The Novelist as Resurrectionist: Dickens and the Di-
lemma of Death.“ Dickens Studies Annual 12\ heldur því ffam að það sé ekki svívirði-
legt að bera corpus, sem safn bókmenntaverka, saman við uppstillingu skrokka í Iík-
húsi „í ljósi sögu líkhússins og tengsla almennings við það sem leikhús þar sem
skrokkum var stillt upp eins og þeir væru vaxm)mdir [...] þangað koinu áhorfendur
... ekki aðeins til að bera kennsl á lík heldur til að hoifa á sýningu“, bls. 11.
45 A svipaðan hátt bendir Walter J. Ong [(1977). Interfaces ofthe Word: Studies in the
Evolution of Consciousness and Culture. Ithaca: Cornell University Press] á að vegna
þess að „alltaf er dauðakorn í skriftum [...] sveiflast verk um dauða oft auðveldlega,
þó að það kunni að vera óhugnanlegt, }dir í verk um bókmenntir", bls. 239. Hann
álítur ástæðuna fý'fir slíkum tengslum skrifa og dauða felast í nokkruin eiginleikum
skrifanna: (1) Að öll skrif séu í þátíð, þeim sé beint handan dauðans til fortíðarinn-
ar, (2) að ódauðleiki texta sé sambærilegur þeim er finna má í dauðum líkömum eða
minnisvörðum og beri því á þversagnakenndan hátt uppi tilveru skapara síns eftir
dauða hans, þó að þeir séu í sjálfu sér dauðir, ekki-lifandi fulltrúar dauðrar persónu,
(3) að textar séu eins og verndargripir, þar sem þeir séu dæmi um líf eftir dauðann
og gefi þar með í skyn líf án dauða, (4) í skriftaferlinu er persónan sem textanum er
beint til fjarverandi, í lestrarferlinu er höfundurinn fjarverandi, þannig má líta svo á
að textinn virki handan dauða sendanda og viðtakanda.
46 Roman Jakobson (1960). „Closing Statement: Linguistic and Poetics." I Style in
Language. Thomas A. Sebeok (ritstj.). Cambridge: MIT Press, bls. 365.
204