Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2005, Blaðsíða 133

LIST EFTIR HEIMSPEKI
Sú staðreynd, að nýlega hefurþað komist í tísku meðal eðlisfræðinga að vera
hliðhollir trúarbrögðum ... er til marks um að eðlisfræðingar séu ekki
sannfærðir um gildi tilgátna sinna. Þessi afstaða er svar þeirra við trúar-
fjandsamlegum kreddum vísindamanna á 19. öld og eðlileg afleiðing þeirr-
ar kreppu sem eðlisfræðin er njgengin í gegnum.
- A.J. Ayer
... þegar maður er einu sinni húinn að skilja Tractatus freistast maður ekki
framar tilþess að fiíst við heimspeki sem er hvorki raungrein eins og vís-
indin né rökgrein, eins og stærðfræðin; líkt og Wittgenstein 1918 snjr mað-
ur baki við heimspeki í hefðbundnum skilningi, enda sprettur hún afrugl-
ingi.
-J. O. Urmson
Hefðbundin heimspeki hefiir nánast samkvæmt skilgreiningu fengist við
hið ósagða. Sú ofuráhersla sem rökgreiningarheimspekingar 20. aldar
hafa lagt á hið sagða byggist á þeirri sannfæringu að hið ósagða sé ósagt
vegna þess að það sé ósegjanlegt. Heimspeki Hegels hafði merkingu á 19.
öld og hlýtur að hafa verið hughreysting þeirri öld sem var rétt að jafna
sig á Hume, upplýsingunni og Kant.1 Heimspeki Hegels gat líka verið
vamarskjöldur trúarskoðana, bauð upp á eitthvað annað en lögmál
Newtons og samrýmdist vexti sagnfræðirmar, jafnframt því að viður-
kenna líffræði Darwins.2 Einnig virtist hann koma með viðunandi lausn
á deilunum milli guðfræði og vísinda.
Afleiðingin af áhrifum Hegels hefur orðið sú að flestdr heimspekingar
samtímans em lítið annað en heimspekisagnfræðingar, Bókasafnsverðir
Sannleikans, ef svo má að orði komast. Maður fer að fá það á tilfinning-
una að það sé „ekkert meira að segja“. Og ef maður gerir sér grein fyrir
þýðingu hugsunar Wittgensteins og þeirrar hugsunar sem hann hafði
áhrif á eftir sinn dag, þá þarf vissulega ekki að taka „meginlandsheim-
spekina“ til alvarlegrar athugunar hér.3
Er einhver ástæða fyrir „óraunveruleika“ heimspekinnar á okkar tím-
1 Morton White: The Age of Analysis (New York, Mentor Books), bls. 14.
2 Sama rit, bls. 15.
3 Hér á ég við tilvistarstefnu (existentialisma) og fyrirbærafræði (fenómenólógíu).
Jafnvel Merleau-Ponty sem fer bil beggja, raunhyggju og rökhyggju, getur ekki tjáð
heimspeki sína án þess að nota orð (og notar þar með hugtök); og í framhaldi af
þessu, hvemig er hægt að ræða um reynslu án þess að gera skarpan greinarmun á
okkur og heiminum?